De arte vascvlaria antiqvissima qvaestiones [microform]

UBRARY .
OFTHE
vmiVERSlTY «f UJJNOIS

DE ARTE VASCVLARIA ANTIQVISSIMA
^- QVAESTIONES

AD SVMMOS IN PHILOSOPHIA HONORES RITE
IMPETRANDOS SCRIPSIT ATQVE AMPLISSIMO IN
VNIVERSITATE FRIDERICIA GVILELMIA
RHENANA PHILOSOPHORVM ORDINI TRADITAS
VNA CVM SENTENTIIS CONTROVERSIS DIE XXII
MENSIS IVLI ANNI MDCCCLXXXXVI HORA XI

PVBLICE DEFENDET

GEORGIVS KARO

ADVERSARII ERVNT

THOMAS DE WAHL dr. phil.
FRroERICVS DE BISSING dr. phil.
GVALTERVS VSENER Stvd. phil.

BONNAE

TYPIS CAROLI GEORGI VNIV. TYPOGR.

MDCCCLXXXXVI

FRANCISCO BVECHELER
GEORGIO LOESCHCKE
HERMANNO VSENER

H

Quae hic propono non plenum atque absolutum opus, sed
prima tantum eaque imperfecta esse temptamina primus ipse
profiteor. etenim cum iam dudum inter uasa Graeca saec. VII.
grauissimi momenti esse ea perspexissem, quibus uariis ratio-
nibus atrum colorem figuli indidissent, et inter se omnia affini-
tate quadam coniuncta esse, quam adcuratissime originem eorum
atque historiam inuestigandam mihi proposui. cum uero plurima
eaque .clarissima musea, Romana imprimis atque Parisina, ipsi
mihi perscrutari fas non fuerit, cumque uasa de quibus hic age-
tur pleraque spreta atque neglecta iaceant neque in catalogos
omnia recepta sint, neque plenos singularum classium indices
neque certum de unaquaque quaestione iudicium proferre pos-
sum: quorum tamen utrumque mox retractata atque aucta disser-
tatione praestaturus sum. interim exoptatum restat officium, ut
gratias agam uiris doctis qui thensauris quibus praepositi sunt
benigne me admiserunt atque ut uasa nonnulla publici iuris
facerera concesserunt: imprimis Adolfo Furtwaengler Monacensi
et Ludouico Milani Florentino, qui beneuole studiis meis faue-
runt, deinde Carolo Baumann Mannhemiensi, Carolo Franci Or-
uietano, Petro Nardi-Dei Clusino, Erico Pernice Berolinensi, Carolo
Sittl Virceburgensi, Eduardo Wagner Caroliruhensi, necnon Fainae
comiti Oruietano, qui quanta liberalitate egregium suum museum
curiosis examinandum praebeat quicunque illud perlustrauit ex-
pertus est.

1. De aasis aetnstissiniis qnae lineis incisis ornata sant.

Artis figulinae Graecae quae quidem nouimus exempla
antiquissima ea ratione ficta sunt, ut uasa e terra rudi manibus
formata primum igni fumoso imponerentur, deinde, cum fuligine
totam cretam permanante nigrum colorem duxissent, igni aperto
coquerentur. quo factum est, ut prout igni uehementiori aut
debiliori per longius aut breuius temporis spatium uasa expo-
nerentur, aut colorem ilium nigrum retinerent, aut, sicut in late-
ribus coquendis accidit, rubra fierent, uel utriusque coloFis,

1

. - 2 - X

flamraa ab altera tantura parte urgente. quod cum optime figuli
nouissent, pro sua quisque libidine nigra uel rubra uasa uel
bicolora fingebant: Troiani nigra praetulisse uidentur, rubra
Cyprii et gens illa antiquissima certo non Aegyptiae originis,
cuius uasa permulta Fl. Petrie in sepulcris prope Thebas sitis
atque XI. dynastiae tribuendis effodit. quae uasa quamquam
formis a Troianis Cypriisque plerumque diuersa sunt, exempla
tamen exstant, quae a Phrygiis Al. Koertei opera erutis uix di-
stinxeris, toto igitur raari Aegaeo inter tricesimum et uicesimum
circiter a. Chr. saeculura eandem artem figuh*nam, singulis in
regionibus haud ita raultum uariatam, in usu fuisse uidemus.

Atque inde ab antiquissimis teraporibus uasa et adcurate
expolire ^ et ornaraentis geometricis incisis, lineis rectis atque
tortis, circulis uel semicirculis eodem centro descriptis deco-
rare figuli solebant, neque eo contenti raox lineas rudi stilo in
cretara antequam coqueretur incisas coloribus rubro et albo
explere coeperunt: cuius artis exempla et Troiana complura
exstant et urceolus quem Gordii Koerteius eruit, satis uenuste
illa ratione ornatus. sed quamquam geometrica illa ornamenta
in schemata certa atque satis elegantia figulos antiquissimos re-
degisse apparet, figuras uel aniraalium uel hominum exprimere
nondum didicerant. sane et Troiae uasa figuris incisis ornata
reperta sunt (e. g. Schliemann llios 461), sicut plastica quoque
animalia adraodum rudia uasis adglutinata occurrunt (uelut
AM XI 209), et inter uasa Thebis eruta nonnulla struthiocamelos
palmasque incisas exhibere Petrius tradit: neque uero certa iam
atque constantia artis eleraenta sunt, sed figulorura quorundara
arbitrio debentur. quod uero fragmentum attinet Troianum ho-
mine leonera adgresso ornatura, huic multis saeculis postquam
fictum erat, neque integro, sed iam confracto figuras incisas esse
acutissime Milchhoeferus contendit^.

^ adeo hac in arte figuli illi antiquissimi prouecti erant, ut a posteris
uix superati sint: uelut fragmenta Phrygia Bonnae adseruantur tam bene ex-
polita, ut a Cumano saec. ut uidetur VI. tribuendo dignosci prorsus non possint.

2 Zschr. f. Ethn. 1893, 367: neque tamen neglegendum est, artem
illam in Aeolica ora in usu mansisse, cum reliquis locis iam diu abole-
uisset: id quod uasis nigris a Koldeweyo Neandriae conlectis atque
s. VII. tribuendis (Neandria 14 — 16, 19) confirmatur. cf, Doerpfeldt Troia
1893, 109 116.

— 3 —

In Italia rudem illam atque peraetustam artem, quae „terra-
mare** dicitur, saec. X. uel IX. noua excepit, quae a Villa-
noua uico nomen traxit: quam Graecae esse originis, siue a
mercatoribus Graecis uel Phoenicibus importata est, siue a gente
Graeca ex antiquis sedibus pulsa atque in Italia nouas petente,
inter omnes constat. atque uasa quidem fictilia qua ratione ad
exemplaria e laminis aeneis tenuissimis clauisque coniunctis facta,
a rudibus atque incultis formis ad uenustiores certasque pro-
cesserint, tam bene Barnabeius libro de sepulcris Narce erutis
scripto (Mon. ant. IV 182) exposuit, ut argumentis ab eo prolatis
uix quicquam addendum sit. neque tamen satis monuit, quanta
affinitas, imprimis formarum, inter uasa Italica et antiquissima
illa maris Aegaei intercedat: quod si quis uasa ingentis uetu-
statis, quorum magna copia in Sicilia nuper reperta est ^, in
comparationem uocauerit, facile sibi persuadebit, utriusque artis
discrepantias non tantas esse, ut eiusdem artis antiquissima
exempla esse Troiana uel Cypria, media Sicula, Italica recen-
tiora statuere uetemur: artis scilicet non uno loco, sed omnibus
maris medii oris florentis. unum proponam exemplum, poculura
Troianum, quod bcTra? dicitur (e. g. Ilios 598) ad cornus simi-
litudinem conformatum, additis ansis duabus (quae exemplis
Thebanis Petrii desunt) : cui et simillima in Sicilia detecta sunt
(Not. d. Sc. 1891, 349), et prouectiora, deorsum planata, collo
a corpore distincto (Andrian I. c. tab. IV, 10), qualia Troiae
quoque inueniuntur (Ilios 600) : atque ab hac forma facile tra-
ducimur ad Italicam, initio paruam atque deformem, mox ad
cantharum huic arti peculiarem progressam, cuius ansae plexae
saepe arietum capitibus ornantur.

Talia igitur uasa, ex terra mixta nigrescente admodum
rudi atque graui manibus, non rota ficta et ornamentis geome-
tricis decorata, omnibus Etruriae locis facta sunt, quoad medio
circiter saec. VII. nouum a Graecis impetum ars accepit. hoc
enim tempore et opera aenea Graeca et uasa protocorinthia
plurima in Etruriam deferre mercatores coeperunt: neque picta

1 pauca olim exempla cognita erant, ab Andriano (Praehist. Stud.
in Sic, Zeitschr. f, Ethn. 1878 Suppl. 35 sqq.) conlecta: cf. Annali 1877,
57. 1880, 21. plura nuper cum in agro Leontino (Not. d, Sc. 1887, 301.
1891, 349), tum in Syracusano (Mon. ant, II tab. I) effossa sunt.'

■ - 4 - ^

tantum exempla, sed nigra quoque importata esse infra uide-
bimus. figuli uero Etrusci, cum ornamenta noua atque ignota,
plantas, animalia, in uasis cum fictilibus tum aeneis expressa
uiderent, et ipsi nouam artem imitati similia rudi stilo suis
uasibus incidebant : quo factum est ut exempla occurrant haud
pauca, ex terra mixta formisque artis illius uetustae propriis ficta,
ornamentis decorata nouis, qualia fasciae plexae sunt, loti flores,
palmulae lonicae et Phoeniciae (cf. infra p. 39). nec desunt ani-
malia, inter quae saepissime pisces atque equi, interdum alati,
occurrunt, quae eadem in uasibus pictis Etruscorum antiquissi-
mis primum locum obtinent ^. equidem cum plenum atque abso-
lutum in(h'cem proferre non possim, exempla quae noui praeci-
pua enumerare satis habeo :

I. canthari formae uetustae, de qua supra dictum est, ansis
instructi arietum capitibus ornatis: Faleriis complures eruti sunt
fasciis plexis lotique florum et palmularum lonicarum et Phoeni-
ciarum zonis ornati ^ equos binos ex utraque parte exhibet
exemplum Fah*scum (Not. d. Sc. 1887, 173), singulos cantharus
Narce repertus (Mon. ant. IV 210) eo imprimis memorabilis,
quod et armos spirae in speciem conformatos praebet et suffra-
gines spiris duphs ornatas : quorum utrumque in urceo antiquis-
simo protocorinthjis simillimo (Mon. IX, 5) cernitur, suffraginis
tantum spira in scypho uasis protoatticis simili, qui Olympiae
detectus est (Olympia IV tab. 69, 1296, p. 200). praeterea me-
dium equi corpus fascia cingitifr cancellata, quales et in cratera
Cypria artis Graecophoeniciae (Ohn. Richter Kypros p. 40) et
in fibula antiquissima Boeotia (Eph. arch. 1892 tab. 11) apparent,
ex ornandi ratione ortae, qua totum corpus ornamentis geome-
tricis tegebatur: cuius rationis optimum exemplum est equus fic-
tih*s Athenis Bonnam delatus, Cretae ut dicitur repertus (nunc

1 hoc uasorum genus, cuius exempla Barnabeius composuit Narce
eruta (Mon, ant. IV 280 sqq.), ex uasorum Graecorum serie pendet quae
medium fere inter protoatticas, quibus forma urcei prae ceteris usitata
similia sunt, et protocorinthia locum tenent. cf. infra p. 13/4 et Gsell Vulci
380 sqq,, qui diligentissime exempla conlegit: addenda sunt Florentina
complura.

3 Mon. ant. IV tab. 6, 6—7, Not. d. Sc. 1887, 173. Florentiae
exemplum optimum adseruatur. equi alati expressi esse uidentur in can-
tharo Boston. 78 (Cat. Robinsoni p 65).

- 5 — '

fraudqlenter in tauri speciem redactus), cuius corpus ornamejitis
tessellatis tectum est fascia cancellala diuisis.

His exemplis subiungenda sunt duo, alterum Narce, alterum
Faleriis erutum (Mon. ant. IV 206/7), quae equos binos inter
se conuersos exhibent et ornamenta punctis eflfecta flabellis
similia, neque tamen incisa, sed colore albo picta: quae
uasa, arte cum reliquis ceterum prorsus congruentia, et ornandi
illa ratione grauissima fiunt et ornamentis, quae quanti momenti
sint infra exponetur.

II. pocula formae antiquissimae, ansis carentia, pedibus
imposita conorum similibus. complura Faleriis eruta sunt, palmulis
Phoeniciis (Mon. ant. IV tab. 5, 10, p. 321, exempla duo Floren-
tina, Not. d. Sc. 1887, 263) et equis (Not. d. Sc. 1887, 173)
ornata.

III. pocula formae similis, nisi quod labra introrsum recur-
uata sunt : cuius formae praeter exempla e terra nigra ficta,
ueiut Faliscum piscibus ornatum (Mon. ant. IV tab. 6, 14/15),
unum simile noui, Corinthium ut uidetur, in aedibus Fainae
comitis Oruietani adseruatum, in quo capita duo uirilia inter se
conuersa picta sunt (cf. Eph. arch. 1885 tab. 7).

IV. pocula formae in Etruria frequentissimae, aliunde mihi
quidem ignotae ; corpus globo dimidiato simile pede conum
imitante labroque recta protenso instructum est (formam u. Mon.
ant. IV tab. 6, 13. cf. p. 255). inter exempla Faleriis eruta duo
memoranda sunt, alterum palmularum et loti florum zona alter-
nantium, alterum piscibus ornatum (Not. d. Sc. 1887, 263).

V. urcei formae antiquissimae, artis Troianae Cypriae
Phrygiae propriae, cuius corpus globosum collumque altum et
oblique abscisum cucurbitam imitantur. exemplum Faleriis repertum
est equis duobus ornatura (Mon. ant. IV tab. 6, 4 : cf. p. 248) ^.

VI. Ollae formae huic arti peculiaris: corpus globosum,
coUurii distinctum labroque arcuato instructum, pes exiguus.
ansae plerumque desunt. praeter Veientem equo et leone (Not.
d. Sc. 1889, 62) et Faliscas duas palmulis lonicis, piscibus, equis

* medium inter hanc urcei formam et Milesiam locum obtinent Mon*
ant. IV tab. 6, 5, ^t p. 326, inscriptione Etrusca insigne, BuU. munic. VI
tab. 6—8, 17, flabellis dimidiatis (cf, infra) decoratum.

- ■ -^.
- 6 - >

alatis, hippocampo ornatas (Mon. ant. IV tab. 6, 2. 3) duae
imprimis memorandae sunt :

1. Oruietana, nunc Florentina (Not. d. Sc. 1883/4, 338),
in qua chimaera, uir hastatus, panthera, equus alatus compositi
sunt, ita ut fabulae Bellerophonteae imago euadere uideatur.

2. olla magna Veiis reperta *, prouectiore iam ratione
ornata, cum in superiore uentris parte costis duabus rectis zona
effecta sit, quae striis perpendicularibus in quattuor quasi metopas
diuiditur. quarum prima pugiles duos tunicis breuibus (cuius
uestigia in lacertis apparent) indutos exhibet, inter quos tripus,
praemium certaminis, expressus est : cui imagini simillimae in
situlis Euganeis occurrunt : additur praeterea ornamentum informe,
quo cupressumexprimere figulus studuisse uidetur. reliquae metopae
animalia bina uel terna exhibent, leones crura humana, panthe-
ram capream ut uidetur deuorantes, ceruum, equum, auem,
sphingem barbatam, grypem rostro aperto cibum quendam
tenentem ^. animalium corpora fere omnium fascia, de qua
supra dictum est, panthera et leo gradiens armo et sufFragine
spirarum in speciem conformatis ornantur. praeterea palmulae
in campo adduntur, et, ni fallor, palmae post pantherae et
equi terga agnoscendae sunt, quoniam alas haec uocare altera
parte, quae sub animalis corpore apparet, uetamur. haec omnia
arte admodum rudi atque inculta expressa sunt, cum picturis
Veientibus (Canina Veio tab. 3 1 ) imprimis comparanda. de sin-
gulis uero animalium typis infra dicendum erit.

VII. Vltimo loco formam omnium fere uetustissimam el
huius artis prae ceteris propriam pono, urnam dico quae
nomen a Villanoua uico acceptum toti classi transmisit : etenim
quae noui exempla figuris ornata duo, Narce eruta (Mon. ant.
IV 290/1) senescentem iam artem atque degenerantem monstrant:

1. in collo equi tres alati, in corpore maeandri zona.

2. in collo uir galeatus et loricatus (uel tunica 'breui
indutus) gladiumque tenens inter leones duos aduersos, in in-
feriore uentris zona simillimus uir inter auersos leones duos
apparet, cum superior uentris zona equos quattuor dextrorsum

* Campanari Vasi di Veio tab. I.

2 similis gryps in pictura antiquissima Clusina cum Veientibus con-
iungenda (Bull. 1875, 225) occurrit.

— 7 —

conuersos exhibeat, ornamentis triangulis diuisos. quae omnia
licet artem monstrent rudem et uix nomine dignam, tamen <juam
maximi raomenti sunt, quoniam figurae binis lineis postea
punctis expletis expressae sunt ; quam ornandi rationem
ad exemplaria aenea referendam esse infra exponemus ^.

II. De uasis nigfris anaglyptis uetustissimis.

Vidimus artem Etruscam antiquiorem saec. VII. exeunte
artis Graecae operibus importatis nouum impetum accepisse,
atque per aliquod tempus certamen fortiter sustinuisse, donec
uicta riuali cessit. neque uero uasa picta atque aenea tantum
in Etruriam illo aeuo deferebantur, sed exemplaria quoque
Graeca artis illius uulgo solis Etruscis tributae, quae Italico no-
mine „bucchero" dicitur. atque cum his ultimis imprimis annis
pluribus locis uasa nigra Etruscis simillima reperta sint, uelut in
Magna. Graecia *, Sicilia ^, Asia (Zeitschr. f. Ethn. 1882, 49),
Rhodo (BCH 1888, 501), Attica (AM XVIII, 111) al., de ori-
gine illorum uiri docti dubitare coeperunt. mihi quidem prorsus
probatur sententia quam Helbigium secutus Barnabeius (Mon.
ant. IV 293) protulit, uasa ex argilla nigra pura et optime ex-
polita ficta primum quidem aliunde aduecta, mox uero ab Etrus-
cis figulis imitando expressa esse, ita ut exemplaria Graeca,
quippe quae post breue tempus importari desita sint, pauca
seruarentur: dignoscuntur uero ab Etruscis cum formis Graecis
nondum deformatis cretaque leuiore, tum eo quod saepius cum
uasis certo Etruscis coniuncta inueniuntur tam rudibus, ut
eisdem figulis utraque tribui non posse eluceat. accedit quod et
nonnulla exempla antiquitus refecta exstant necnon uasa e terra
quidem mixta arte antiquiore ficta, sed formis et ornamentis

1 urnis subiungo urceura admodum rudem (Mon. ant. IV 290), in
quo centaurus humanus tunica breui indutus gladiumque uibrans expressus
est, in suffragine spira dupla, quam tetigimus, addita.

2 Cumis: Helbig BuU. 1875, 98, Neapol. Racc. Cum. 1048, frag-
menta Bonnae adseruata. Sybari: Not, d. Sc. 1888, 651.

3 Syracusis: BuU. d. comm. d. ant. d. Sic. nr. 5 tab. 4, 2. Annali
1877 AB 3. Not. d. Sc. 1893, 122, 445, imprirais 456, quo loco uasa duo
commemorantur litteris Graecis iricisis insignita. — Megarae Hyblaeae:
Mon. ant. I 384/5.

noua, quibuscum in eisdem sepulcris saepe coniuncta sunt, imi-
tantia.

De his igitur uasis ut iam agamus, ab exemplis duobus
procedendum est prorsus singularibus, in sepulcro antiquissimo
ducis Vetuloniensis erutis (Not. d. Sc. 1887 tab. 16), cantharum
dico et cyathum pede coni simili anuloque cum corpore
coniuncto nisum, ansaque alta et uenuste recuruata instructum,
quae ansa ad exemplum laminae aeneae conformata est ^ :
quam formam, artis Etruscae recentioris propriam, antiquissimae
esse originis cyathis probatur aeui Mycenaei in Sicilia erutis
(Annali 1877 E, Mon. ant. II, tab. 1) et ipsis nigris, e quibus
noster aperte pendet. atque canthari quoque Vetuloniensis forma
singularis est, cum ansae ita conCprmatae sint, ut ex laminis
aeneis tenuibus et bacillis illis infixis constare uideantur : quibus
similes ansas cum amphora antiquissima Clusina, colore fusco
non lucente picta ^, tum cantharus praebet a Micalio (Mon. in.
31,7) editus, qui triangulis scalptis et animalibus formis impressis
ornatur. accedit cantharus antiquissimus in eodem sepulcro
Vetuloniensi repertus (Not. d. Sc. 1887 tab. 15,1), e terra mixta
admodum rudi fictus, qui similem quidem, neque tamen cum
nostro prorsus congruentem ansarum formam exhibet.

Vasa nostra cura ex eadem argilla leuissima atque sub-
tilissima ficta ex interiore parte eisdem fere figuris anaglyptis
atque Hneis minutissimis scalptis ^ ornata sint, eidem utrumque
figulo tribuendum esse censeo. medium locum in utroque rota
quattuor radiorum occupat, circa quam leones alati tres ita dispo-
siti sunt, ut duo inter se conuersi pedes priores iungant, tertius
alterius illorum caudam faucibus teneat, cum alterius pede pos-
teriore ipsius pes teneatur. sic egregie figulus animalia in anu-
lum ut ita dicam continuum coniunxit. leones arte insigni eadem-
que seuera expressi sunt : corpora exilia atque tenuissima, alae
singulae exiguae recuruatae, linguae protensae, costae atque
genitalia sedulo indicata. totum uas e caelato exemplari pendere

1 inscriptionem Etruscam, qua pes cingitur, postea demum incisam
esse censeo.

2 Annali 1878 R: simillima est Boston. 81 p. 66 Robinson.

3 cyathi ansae lineis, corporis pars exterior loti florum zona, utrisque
scalptis, ornatur.

— 9 —

uix opus est monere ; atque rotae quoque in medio fictae simi-
les si non in uasibus aeneis, quae quidem tempus tulerunt, at
in galeis in Magna Graecia repertis ^ occurrunt.

Atque felici casu factum est, ut exemplari illi aenea simil-
lima seruarentur, discos dico Caeretanos (Mus. Greg. 115, 3 — 4)
eiusdem fere aetatis,. qui et ipsi leones temos ratione satis simili
circa rosam dispositos exhibent : qui quamuis alis, costis, geni-
talibus careant atque omnino arte minus egregia caelati sint,
tamen cum uasibus Vetuloniensibus disci illi maiore affinitate
coniunguntur, quam quae casui tribui possit. a discis uero seiun-
gere omnino non licet laminas aeneas in eodem sepulcro Caere-
tano erutas (Mus. Greg. I 17. 64, 10) neque turibulum quattuor
rotis innixum (Grifi tab. 6, 2/3) ^ : quae ad seriem operum
aeneorum pertinent animalibus admodum exilibus atque pedes
priores erigentibus insignitam, quales laminae sunt Mus. Greg.
I 38,7 ^, necnon turibuli similis ut uidetur ansa Praenestina (Mon.
XI 2, 9) : quae oninia eandem artem lonicam prae se ferre
singulis animalibus examinatis apparet. etenim leones iubis ad
caudam protensis ornati linguasque proicientes (Grifi tab. 6) in
urceo Chalcidensi Caroliruhae adseruato (527 Schumacher), necnon
in aliis operibus lonicis, de quibus infra agetur, alati quoque
interdum, occurrunt, lupi uel canes aurei qui dicuntur (Mus.
Greg. I 17) in urceis lonicis a Duemmlero (RM II 192 nr. 18. 19)
enumeratis et in ornamento aureo Vettersfeldae reperto (Furt-
waengler Goldf. v. Vett. p. 23 tab. 2). accedunt equi exsultantes,
ibex alatus, in monumentis Assyriis non rarus *, leones uiris
uirique leonibus binis arrectis interpositi, qui et ipsi ex Assyriis
operibus pendent, denique palmae uarium in modum confor-

1 Caroliruh. 697 = Baumeister Denkm. fig. 2250. Neapolitana Rubis
eruta (Fiorelli armi ant. nr. 10).

2 flores quibus ornatur prorsus congruunt cum operculo amphorae
Vetuloniensis uetustissimae e laminis aeneis coniunctae (Not. d. Sc. 1887
tab. 15): atque item cum operculis splendidioribus (Not. d. Sc, 1887 tab.
16, 8 et 1894, 353) unum comparari potest Caeretanum Mus. Greg. I 16.

^ Mus. Greg. I 38, 8 Etniscum esse uidetur. cf. etiam tabellas fic-
tiles anaglyptas Etruscas, quae Mannhemi adseruantur, AAnz. 1890, 152.

* Perrot II 610 (V 853): cf. ansas duas amphorae pulcherrimas,
artis Persicae .ex lonica pendentis, quarum altera Berolini, altera in museo
Tyskiewieziano adseruatur (Coll. Tysk. 3).

-10- Y

matae, necnon palraulae Phoeniciae (Mus. Greg. I 17 cf. 15,6) et
palmularum zona ex Assyria orta, cui simillimae in loricis pulcher-
rimis lonicis Olympiae erutis (Olympia IV 58/9) ^ occurrunt :
quae loricae sphinges quoque pantherasque, binas arrectas,
leones linguam exserentes, palmas simillimas exhibent. — lam si
haec omnia perpenderis, totam illam uasorum et laminarum
seriem urbi uel insulae lonicae orae Asiaticae tribuendam esse
concedes. atque cum Lesbi uasa nigra facta esse sciamus, id
quod infra fusius exponetur, cumque praeterea Neandriae, in
urbe Aeolica cum Lesbo commercio et affinitate coniuncla,
fragmenta nigra animalibus anaglyptis ornata atque et ipsa
saec. VII. tribuenda reperta sint ^, suspicari quidem licet, nostra
quoque uasa eo referenda esse, quamquam certis hoc argu-
mentis confirmare non possum.

lam ad cantharum Vetuloniensem redeamus, qui eo summi
raomenti est, quod praeter figuras anaglyptas leonibus alatis
ornatur, qui forma quadrata exigua ansis impressi sunt : cui
formae similliraa et canthari Vetuloniensis e terra mixta ficti,
quem supra commemorauimus, ansis impressa est, et scyphis
artis indigenae admodum rudis, in eodem sepuicro repertis. en
testimonium habes certissimum, quo primas formas ab Etruscis
adhibitas e Graecia importatas esse comprobatur. atque tales
formas a caelatoribus figulos accepisse docemur operibus aureis
uel argenteis pulcherrimis, quorum raulta in Etruria (uelut splen-
didum illud Caeretanum Mus. Greg. I 82/3), fragmentum Olyra-
piae quoque repertura est^: eisdera enim formis paruulis irapressis
opera illa decorata sunt.

lara noua euadit uasorum nigrorura origo, ab ea quae.
uulgo traditur oranino diuersa : priraum igitur uasa aduecta
sunt Graeca figuris anaglyptis et formis paruulis irapressis ornata :
cuius artis quaraquara duo tantura exerapla, insignia quidem,

1 accedit quod craterae basi Praenestinae (Mon. XI 2), quae cum
laminis nostris equis alatis exsultantibus coniungitur, exemplum forma, quae
Asiatica et ipsa est, simillimum Olympiae (tab. 49) efFossum est,

2 Koldewey Neandria p. 20 (cf, 48) : artem uetustara in ora Aeolica
diutius permansisse supra exposuimus,

3 IV 37, 693, leonibus interdum alatis palmulisque lonicis et Phoe-
niciis ornatum.

— 11 —

aetatem tulisse uidentur^, tamen plura olim importata esse inde
apparet, quod figuli Etrusci, nouam artem admirati, uasa rudia
e terra mixta ficta formis illis paruis ornare coeperunt : qualia
scyphi sunt et cantharus illi Vetulonienses, uel olla uetustissima
Bononiensis (Sala VIII vetr. J), cui chimaerae impressae sunt^.

Atque mox saec. VII. ex. uel VI. in. formae illae planae
exceptae sunt cylindratis, quarum antiquissimae quin et ipsae
aliunde importatae sint mihi quidem dubium non uidetur : de
hac autem quaestione plurimis demum formis cylindratis conlectis
atque adcurate examinatis certum iudicium proferre licebit^.
hoc unum moneo, nuUum quod quidem sciam exstare exem-
plum c terra mixta fictum, quod formis cylindratis oinatum
sit : qua re formas illas tum demum adhibitas esse deraonstratur,
cum ars antiqua aboleuerit.

Aboleuit autem, uel potius exstincta est noua imprimis
arte, et'origine ab illa de qua iam diximus et ratione diuersa,
quippe quae non anaglyptis uel impressis figuris, sed lineis
scalptis tantum usa sit.

III. Se nasis nigrls scalptis^

In nouam hanc artem inquisituro initium a sepulcro ducis
Vetuloniensis rursus sumendum est : in quo cum uasis e terra
mixta fictis et duobus illis anaglyptis, de quibjus egimus, scyphus
formae protocorinthiae erutus est ex argilla nigra subtilissima
summa arte confectus zonaque flabellorum^ et radiis scalptis
ornatus® : qui cum forma omnino cum scypho pulcherrimo
argenteo in eodem sepulcro reperto congruit, tum ornamento

1 cum uasa egregia Vetuloniensia ab omnibus adhuc neglecta sint,
quamuis dudum publici iuris facta, fieri potest ut alia quoque huius artis
exempla in museis lateant,

2 cf. amphoram Fainae comitis admodum rudem (Annali 1884 C),
quae et maiores formas exhibet et minores in zonam compositas, has ut
uidetur importatas, illas in Etruria fortasse factas.

3 cf. Helbig Annali 1877, 407 tab. UV.

- * subtilia Bamabeius optime de eis meritus uocat.
8 hoc ornamentum grauissiraum, punctis effectum, iam supra teti-
gimus p. 5.

6 Not. d. Sc. 1887 tab. 16.

- 12 -

illo peculiari, nisi quod in argenteo humiliorem locum flabella
obtinent. fictili uero scypho prorsus similis Narce erutus (Mon.
ant. IV 306), tertius, lamina argentea introrsum obductus, e
magno sepulcro Caeretano in museum Gregorianum (II 103)
delatus est. quae uasa omnia, si quid uideo, Etruscis prorsus
abiudicanda sunt: atque cum ornamentum illud flabello s^mile et
pars eius, quam flabellum dimidiatum dicamus, uasis nigris
scalptis peculiaria sint, a scypho illo argenteo, quem Etruscae
originis certo non esse uidebimus, uasa nostra seiungi omnino
non posse censeo. mox uero Etrusci tam bene artem illam
imitati sunt, ut saepe in singulis exemplis dubii haereamus,
ipsisne an Graecis tribuenda sint. quam ad rem diiudicandam
maximi momenti sunt formae, quoniam Graecas formas et Graeco
figulo tribuere licet et indigenae, huic tantum artis Etruscae anti-
quioris proprias. illas igitur formas primo loco iam enumere-
mus^ :

I. scyphi formae protocorinthiae, quorum optimi iam
corfimemorati sunt. accedunt Cornetani duo (Not. d. Sc. 1890,74)
et Vindobon. 181—183 Masn.

II. paterae formae Corinthiae ansis binis instructae * : exempla
sunt Berol. 1506 — 1510 et Vindobon. 185: accedit egregium
Narce erutum (Mon. ant. IV 330), non flabellis sed zona figu-
rarum ornatum : homo ceruum hasta permagna adortus, equus,
ulula palmulae insedens, leo iuba ad caudam usque protensa
ornatus, qui crus humanum faucibus tenet. de hoc uase, prae-
terea inscriptione Etrusca insignito, infra fusius agetur.

III. lecythi formae protocorinthiae : flabellis et radiis ornatae
Berol. 1517. 1518, ornamentis geometricis artis protocorinthiae
Berol. 1533 et Brunsuig. AAnz. 1890,7 : quas omnes Graecas
esse existimo, Etruscas uero Vindobon. 187, radiis deorsum
conuersis auiumque zona uolantium admodum rudi ornatam,
et fortasse etiam Berolin. 1542, quae equitem exhibet equosque
duos, quorum sufFragines spiris duplis (cf. supra p. 4) omatae sunt.

IV. canthari formae Graecae, ab antiquiore Etrusca om-

1 exempla affero quae mihi quidem praesto sunt: longe plura ex-
stare non ignoro.

2 hanc formam Corinthiis non peculiarem, sed lonicam esse infra
uidebimus.

- 13 -

nino diuersae, cuius exempla haud pauca e terra nigra subtili
ficta sed omamentis carentia in Sicilia occurrunt, flabellis ornati
complures tempus tulerunt, uelut Berol. 1485, Vircebiirg. 8,
Gsell Vulci tab. 3, 4, alii Florentiae, Bonnae al. adseruati: acce-
dunt nonnuUi figuris insigniti :

1. Berol. AAnz. 1893,82, Graecae ni fallor originis : altera
ex parte omamentum quoddam grypibus^ duobus interpositum
est, ex altera palma ornamenti in speciem redacta inter sphinges
duas, quarum altera ala caret, expressa est, additis struthio-
camelo (cf. infra p. 17) palmisque duabus ab illa diuersis, quamm
cacumina, quamuis ornamentorum, non arborum uice fungantur,
ad naturae exemplum satis adcurate expressa sunt : qua re et
ipsa uas Etruscum non esse confirmatur.

2. Berol. 1541 (nostra tab. I) A. centaurus humanus tunica
breui indutus ramumque utraque manu gerens, aries quem leo ado-
ritur, B. equus, cui paruum animal felinum insidet ^, sphinx ala
recuruata, monili, brachio humano, quo ramum tenet, instructa^,
caprea a panthera dilaniata: in campo rosae et omamenta addita
sunt, quibus similia in ansis quoque exstant. animalium corpora
fasciis cinguntur : cf. supra p. 4.

3. Micali Mon. in. 27,5 : panthera capream faucibus tenens*,
leo alatus, leo arrectus : corpora punctis expleta, in campo
palma et palmula Phoenicia addita sunt.

4. Micali Mon. in. 27,3 : exemplum Etruscum esse apparet,
qnoniam nouae formae arietum capita uetustae arti peculiaria
addita sunt; in ansis flabella dimidiata exstant, in corpore leo
linguam proiciens et ceruus dama, quo exemplaria quidem ex
lonia aduecta figulum imitatum esse apparet : cf. infra p. 18.

His subiungo exempla e catalogis mihi nota, Petropol. 162
(panthera, equus, ceruus), Cat. Campana III 87. 97, Neapol. 209.

V. urcei labris trifidis coUisque altis instructi, cuius formae
et in Sicilia exempla reperta sunt arti protocorinthiae simillima

1 rostris apertis bullas singulas gerunt, typus artis Milesiae, non
Corinthiae proprius.

2 cf. picturas Veientes Canina Veio 31 = Micali Mon. in. 58.

^ sphinx brachio instructa picta est in amphora Bonnensi in Italia
ut uidetur reperta, quam coloniae lonicae tribuerim.

* lonicus typus est : cf. Mus. Br. B 102, 23 et Tanis II tab. 26, 15 a,
atque etiam fibulam antiquissimam Boeotiam Alhb. III 362: cf. infrap. 41/2.

- 14 - ,

(Mon. ant. I 811 Not. d. Sc. 1895, 167) et in Etruria permulta
ornamentis geometricis et animalibus decorata (Gsell Vulci
380 sqq.), quae cum Siculis illis satis arcta affinitate iunguntur.
exemplum ex terra nigra factum flabellisque in humero dis-
positis ornatum Narce erutum est (Mon. ant. IV 305) : quod
Graecum esse et lamina argentea, qua obductum erat et eo
confirmatur, quod antiquitus refectum est. accedunt Vindob.
191 et Petrop. 211 animalium zona ornatum.

VI. urcei labris trifidis instructi, formae quae Milesia dici-
tur, cum huius artis plurima exempla exstent, uerius autem
lonica uocetur. nostra uasa pleraque in infima ueritris parte
radios exhibent: flabellis ornata sunt Berol. 1519, Micali Mon.
in. 27,8, Virceburg. 440, cuius labrum serpentibus plasticis in-
signitur, striis tantum et radiis Berol. 1535 — 1537 (cf. 1538. 1539),
squamis exemplum Clusinum, lineis tortis, rosis, squamis, fasciis
plexis Berol. 1534. accedunt complura, quae animalium zonam
radiis et flabellis interpositam praebent, uelut Micali Mon. in.
27, 6. 7, Neapol. 216. 222. 413, Petrop. 158. 211, Canina
Veio lab. 34, 15:inter animalia saepius cerui damae occurrunt
(Micali 27,7 et Petrop. 158. 211), praeterea panthera capream
faucibus tenens (Micali 27,6) et canes, fortasse aurei (Petrop.
211, cf. supra p. 9) memorandi sunt.

VII. urcei exiles, labris rotundis instructi, ad exemplaria
aenea (quale Mon. ant. IV 302) conformati : Vindobon. 1 92,
flabellis dimidiatis in humero dispositis ornatus : cf. Boston. 254
p. 97 Robinson.

VIII. urcei utribus similes, formae Corinthiae: Narce exem-
plum erutum est (Mon. ant. IV, 304), quod Etruscum esse Bar-
nabeius tradit. cf. Boston. 255 p. 97 Robinson.

IX. pocula formae Etruscis antiquitus usitatae atque iam
supra inter uasa nigra uetustiora enumeratae : quam tamen
Graecis hic subiunxi, quoniam eadem lonicae quoque classi,
Cumis fortasse tribuendae ^, peculiaris est. exempla exstant
plurima flabellis ornata, uelut Berol. 1468—1474, Vindob. 176,

1 de hac post Duemmlerum (RM 11) ultimus E. Pottier (Album
d. mus. d, prov. livr. 2/3, 71) urceo adhuc ignoto edito disseruit. pocula
complura Monachii, duo in Fainae comitis aedibus, unum Bonnae adser-
vantur. exempla ediderunt Lauius Griech. Vas. tab. 6 et Micali Storia 90, 4.

— 15 -

177, Bull. Coraun. III, tab. 6 — 8, 20. atque dignae sunt -quae
memorentur paterae duae permagnae Florentiam Clusio dela-
tae, forma paterae rubrae Etruscae Mannhemi adseruatae
(AAnz. 1890, 152) similes, pede alto nisae, quarum utraque
urceum formae Milesiae et pocula quinque sustinet operculis
instructa pedibusque deorsum acuatis in marginem paterae
perforatum inmissa : quae omnia flabellis ornata sunt, accedunt
exemplum a Micalio (Mon. in. 27,4) editum et Neapol. 202, ani-
malibus utrumque decoratum.

Praeterea eiusdem fere formae pocula seruata sunt et pede
exiguo ansisque binis (Berol. 1479. 1480), et pede alto ansis-
que quaternis (Berol. 1481. 1482) instructa atque flabellis or-
nata : quae omnia Etrusca esse uidentur.

X. pocula formae similis, sed praeter pedem quaternis ful-
cris innixa, quae uel ex ornamentis opere perforato effectis com-
posita ^ uel in hominum daemonumue speciem conformata sunt:
qualia Caeretana sunt (Mus. Greg. II 103), mulieres interdum
alatae crinibusque longis in nodos tortis praeditae, quibus si-
millima et ipsa Caeretana Dresdae adseruantur (AAnz. 1889,
164), quae certo Graeca esse Loeschckeius certiorem me fecit*.
atque felici casu factum est, ut quasi exemplar in ipsa Graecia
detegeretur, poculum prorsus cum illis congruens, quod Rhodo
in museum Parisinum delatum est (Louvre A 396 Pott.). exempla
flabellis ornata sunt Florentina, Virceburg. 17, Micali Mon. in.
27, 2. accedunt complura a Canina (Veio tab. 34, 1 — 5) edita,
quorum duo loti florum et grypum ut uidetur uestigia, et Petrop.
228 a, quod aues quattuor praebet.

lam ad eas formas transeamus, quae antiquiori arti iam
notae deinde noua quoque adhibitae atque excultae sunt: qua-
rum exempla omnia in ipsa Etruria facta, non aliunde importata
esse in propatulo est :

I. amphorae, de quarum origine atque historia egregie
Barnabeius (Mon. ant. IV 232 — 235) egit : corpus globosum est,

1 quale fulcrum a Bissingio Bonnam delatum, quod ornamentis con-
stat palmulis Phoeniciis simillimis.

2 prae ceteris memoria dignum est fulcrum Dresdense ibid. editum,
quod omnino cum figuris marmoreis maris Aegaei antiquissimis congniit
atque aperte Etruscis abiudicandum est.

-16-, ^:

pede exiguo nisum, collum a corpore distinctum sursum coan-
gustatur, labrum ansaeque, quibus cum corpore illud coniungitur,
quasi e laminis aeneis resecta uidentur. totum uas, initio humile
atque depressum, postea grandius atque uenustius fit, collo im-
primis altius protracto. ornamentum sollemne, cuius originem
optime Barnabeius exposuit, spirae duplae sunt in utraque cor-
poris parte incisae. exempla et ex terra mixta uel rudiore uel
puriore et ex argilla nigra subtili ficta exstant * : accedit argen-
teum in magno sepulcro Caeretano erutum (Mus. Greg. I 62, 8).
praeterea et amphorae ex terra mixta fictae inueniuntur orna-
mentis geometricis nouis (Milani Mon. ant. II 46) et palmulis Phoe-
niciis (Berol. 1410. 1411) insignitae, et egregium seruatur nouae
artis exemplum Berolinense (AAnz. 1893, 82), flabellis et pal-
mulis Phoeniciis solito longe pulchrioribus, quibus equus alatus
interpositus est, decoratum.

Ex hac forma deinde amphora orta est similis, nisi quod
corpus aliquanto exilius pede maiore nititur zonaque cingitur
costis duabus plasticis effecta: cuius formae haec noui exempla:

1. Canina Veio tab. 34, 17: taurus (?) et leo dex-
trorsum conuersi.

2. Petropol. 321 : pantherae, leo, cerui damae, canes,
ceruus florem ore tenens.

3. Vindob. 200: aues quattuor rudes spiris et rosis diuisi.

4. Vindob. 201 : aues quattuor uolantes, eodem modo
dispositi : exemplum eo memorabile, quod ansae non ornamentis
incisis, ut solent, sed grypibus binis ^ formis quadratis (cf. supra
p. 10) irapressis decoratae sunt : qua ornandi ratione iam ad
amphoras deducimur formae quae dicitur Nicosthenicae (cf. p. 23)
cuius exemplum et ipsum omamentis geometricis incisis insigni-
tum Oruieti erutum est (Not. d. Sc. 1887, 351. cf. Cat. Cam-
pana III 140).

II. urcei formae antiquissimae, collo a corpore distincto
cylindro simili, uentre striata praeditae. aeneus Narce effossus

1 Barnabeius 1. c. Berol. 1406—1411. Vindob. 196-199. Cat. Cam-
pana III 32. Not. d. Sc. 1884/5, 686 (Corneti), 1887, 266 (Faleriis eruta).

2 grypes eiusdem formae antiquissimae, rostris clausis alisque recur-
uatis praediti, in amphora Vindob. 202, ornamentis ceterum carente, oc-
currunt.

~ 17 -

est (Mon. ant. IV 302), praeterea et ex terra mixta (Mon. ant.
IV tab. 6, 8) et e subtili (ibid. p. 303) facti exstant i : flabellis
ornati sunt Berol. 1521 atque Florentini duo egregii, qui prae-
terea zonas forrais cylindratis impressas ansasque plexas atque
opercula alta exhibent, quibusque docemur scalpturam statim
formis cylindratis exceptam esse.

III. uas formae singularis, stamno qui dicitur Corinthio
simile, operculo coronario, qualia artis Troianae propria sunt
(cf. infra p. 28) instructum. unum noui exemplum Berol. 1501
(forma 155) flabellis ornatum,

Denique monendum est, etiam in uasis nigris artis Etruscae
florentissimae (saec. VI. med.) ornamenta scalpta non raro ana-
glyptis addi, uelut flabella dimidiata in humero urcei Clusini
pulcherrimi (Annali 1884 D) * expressa sunt.

Vt paucis summam quaestionis iam perstringamus, quamuis
uasa nigra scalpta haud pauca Etruscis abiudicari non possint,
antiquissima tamen optimaque exempla Graecae originis esse
persuasum habeo. etenim formae fere omnes Graecae sunt,
scyphi et lecythi protocorinthiis similes, paterae et pocula loni-
cis, urcei uer et ipsi lonicis (Milesiis) uel Siculis ex arte proto-
corinthia pendentibus, canthari item cuni Siculis congruentes.
accedit quod animalia quaecunque uasis nostris peculiaria. sunt
eadem in operibus lonicis occurrunt : qualia leones alati sunt ^,
struthiocameli et in situla aenea Praenestina (Archaeologia 41
tab. 6, infra p. 19 — 20) et in patera Niniuitica (Layard II 59 A:

* monendum tamen est, similem formam inter uasa Graeca quoque
inueniri : qualis urceus est antiquissimus ut ita dicam protomilesius Mus.
Brit. A 34 (Duemmler Alhb. VI 268).

2 degenerantis atque recentioris artis exempla sunt olla a Micalio
(Mon, in. 34) edita et urceus Tragliatellae repertus (Annali 1881 LM),
quorum utrumque inscriptionibus Etruscis insignitur.

3 frequentissimi in . operibus Assyriis, Syriis (e. g. Perrot IV 534)
Phoeniciis (e. g. Perrot III 408) lonicisque ex illis pendentibus, ut in
armilla aurea Vetuloniensi (Not. d. Sc. 1893, 504), in arca aenea Vetulo-
niensi (Not. d. Sc. 1887 tab. 18), in cratera Caeretana (Mus. Greg. I 11,
16) al., rariores in iiasis pictis occurrunt: uasculunj noui protocorinthium
(IHS XI tab. 1/2: insigne clipei), hydriam Lesbiam (cf. infra p. 22)>
amphoram Etruscam Mus. Brit. B 67, uasa rubra (AAnz. 1891, 16) et
nigra (Micali Storia 20, 16) formis impressa, uasa bernice tecta, de qui-
bus infra agetur.

— 18 —

V

cf. anaglypta Assyria ut Perrot II 566) expressi, cerui flores
ore tenentes, cerui damae^, pantherae capreas, leones crura
humana deuorantes, de quibus infra fusius agetur, centauri hu-
mani tunicis breuibus induti, qualis in eadem situla Praenestina
exstat. arctissima autem affinitate uasa nigra scalpta cum scypho
argenteo Vetuloniensi supra commemorato conectuntur, quera
iam adcuratius examinemus.

Scyphus igitur ille nobih'ssimus (Not. d. Sc. 1887 tab. 16\
formae protocorinthiae, ex lamina argentea tenui ductus atque
lineis scalptis, caelatura non adhibita, ea ratione ornatus est,
ut zonis aniraah'um cingatur angustis latisque binis, praeterea
flabellonim zona illis interposita : in irao uase nunc deperdito
radii certo dispositi erant. flabella illa, quibus iraprimis scyphus
argenteus cura fictilibus coniungitur, ex palraulis orta esse uiden-
tur, quales in pateris Phoeniciis aeneis occurrunt (Layard Mon.
of Nin. II 68, Mus. Ital. II tab. 6), sed punctis, non lineis
efFectis. — aniraah"a quae in angustioribus zonis expressa sunt,
aues omnes uno lepore interposito, toto orbe a ceteris diuersa
sunt, cura ad exempla Aegyptia ea conformata esse appareat.
neque uero artis opera, sed litteras quae hieroglyphicae
dicuntur iraitatus est artifex, quem pro arbitrio exempla illa
rautasse inde intellegimus, quod praeter nisos et phoenicopteros
Aegyptiis usitatos et struthiocamelos, qui raro quidem, sed tamen
nonnumquara occurrunt, aues addidit triangulos, ex nisorum
poUinctorum figuris perperam intellectis deformatos^, leporem
auibus interpositura, palraas in ornamentorura speciem redactas^

^ arti Asialicae et lonicae orientali peculiares: antiquissima exempla
sunt anaglypta Assyria (Layard I 35, 44) et paterae Niniutticae (Layard
II 58 A, 61 A) atque Praenestinae (Clermont-Ganneau Imag. Ph^n. tab. 1):
sequuntur ouum struthiocamelinum (Perrot III 856) et uasa Milesia, Naucra-
titica (IHS tab. 79), nigra scalpta : cf. Malmberg Material. z. Arch, Russl.
nr. 13 p. 12. accedunt arrphora ab Amasi figulo facta (WVorl. 1889, 3, 2:
clipei insigne), qua re et ipsa ex lonia illum Athenas uenisse confirmatur,
et anaglyptum Dresdense ad archetypum lonicum saec. VI. referendum
(Furtwaengler, Roschers Lex, I 2224).

2 nisi pollincti et in litteris hieroglyphicis exstant (e. g.^epsius II
149 e, us, 3) et figurae paruae eoium ligneae frequenles occurrunt.

8 fortasse non litterae uere Aegypliae sed iam deformatae artifici
praesto erant, qiiales in pateris aeneis uel argenteis uulgo Phoenicibus

^ 19 -

Neque igitur Aegyptium fuisse qui scyphum nostrum fecit,
quamuis exemplis Aegyptiis usus sit, ipsis angustioribus zonis
probatur, confirmatur latioribus, quarum animalia non Aegyptiam
artem, sed lonicam (elementis quibusdam Phoeniciis contamina-
tam) prae se ferunt: qualia leones sunt linguam proicientes,
alter iuba ad caudam protensa ornatus (cf. supra p. 9) et taurus,
cuius armus punctis indicatur, quod idem in uasis fictilibus
antiquissimis non raro apparet ^ : praeterea extremae lineae,
imprimis auium illortim triangulorum, non raro punctis omatae
sunt : qui usus iam in uasis Mycenaeis occurrit (Tiryns tab.
14, 17, Myk. Vas. XXXIX 405, 407, 403, XL 418 a), ab exem-
plis aeneis aperte deriuatus. — equi alati, qui et ipse lonicus
typus est, quamuis maior pars deperdita sit, tamen, id quod
haud parui momenti est, cum grype, cuius caput solum seruatur,
crucis in formam eum compositum esse apparet : quae ratio iam
in gemmis illis uetustissimis, quae insulares dicuntur, saepius
occurrit necnon in ouo struthiocamelino scalpto (Perrot III
856), quod artem scyphi similem praebere uidebimus.

Grypes uero, quorum rostra clausa bullis carent, Phoenicii
sunt, atque idem de sphingibus ualet, quae inter pedes priores
quasi uestem gerunt : quod ornamentum, sphingibus Phoeniciis
pecuiiare, primum ortum esse uidetur e pinnis inter pedes additis,
quales in patera aenea Niniuitica (Layard II 68) atque etiam
ih cista eburnea Clusina (Mon. X 39 a), quae tamen lonicae
originis atque recentioris aetatis est, apparent. sed iam sphinges
eburneae et ipsae Niniue erutae non pinnas, sed uestem
exhibent (Layard I 89, Perrot II 534). accedunt paterae argen-
teae (uelut Mus. Ital. II. tab. 6, Layard II 58 E, 68) gemma
artis Graecophoeniciae (Cesnola Cyprus tab. 37, 15), statua
picta fictilis in Cypro reperta (IHS. XII tab. 10), denique situla
aenea Praenestina (Archaeologia 41 tab. 6) atque cratera argen-
tea Caeretana basi alta instructa (Mus. Greg. I 11 et 16 per-

tributis, in Etruria, Cypro, Creta repertis interdum occurrunt: quae tanien
paterae arte a scypho nostro omnino diuersae sunt.

1 ut in fragm. Daphnis erutis (AD 11 21), tabella Corinthia (AD H 24),
urceo Gamedis Boeotii (WVorl. 1888, 1): armus linea uel spira indicatus
arti lonicae fere sollemnis est: cf., e. g. loricas Olympias (Olympia IV 58),
urceum Aegineticum (Mon, IX, 5), oua struthiocamelina (infra p 20) uasa
nigra uetustiora (supra p. 4). .

- 20 - • " \

peram diuisae)'. praeterea ad eundem typum referendae sunt
sphinges sellae Soluntinae (Perrotlll, 426, Bruckmann-Arndt 546).
Phoeniciam arlem alae quoque monstrant recuruatae quidem,
sed pulchram Graecam formam nondum adeptae atque plerum-
que distensae.

Grypum sphingumque coUa fasciis uel monilibus cingun-
tur, quibus similia et in fragmento Phoenicio, ut uidetur, Olym-
piae eruto (IV tab. 37, 692), et in lorica lonica pulcherrima (ibid.
tab. 58) occurrunt, necnon in cantharo Berolin. 1541 (nostra tab. I),
qua re et ipsa uasa nigra scalpta cum scypho nostro coniun-
guntur. animalium corpora fere omnium fasciis cinguntur, quales
in uasis nigris deprehendimus. denique palmae commemoran-
dae sunt ornamentorum uice functae et una post taurum posita^,
quae arboris formam seruauit, necnon palmula Phoenicia sphin-
gibus interposita.

Omnino apparet scyphum Vetuloniensem non a Phoenice
factum esse, sed a Graeco in lonica quadam colonia commer-
cio cum illis coniuncta habitante : quam coloniam in Sicilia
fortasse sitam esse infra exponemus. dolendum autem est
nulla quod sciam seruata esse opera aenea, quae eidem offi-
cinae tribuere liceat. nam et ab arca aenea in eodem sepulcro
Vetuloniensi reperta (Not. d. Sc. 1887 tab. 18) et a cista
Praenestina et operibus cum ea coniungendis, quae supra teti-
gimus, scyphus discrepantiis satis grauibus diuiditur, quamuis
haud pauca utrisque communia sint. atque idem de ouis scalptis
ualet struthiocamelinis quattuor in sepulcro antiquissimo Vul-
centi quod Polledrara dicitur (saec! VII. ex.) repertis (Perrot III
856 sqq.) ^, necnon de cislis eburneis Clusinis duabus (Mon.

1 cratera una omnium grypes quoque uestibus indutos exhibet; eidem
officinae tribuenda est crates Caeietana (Mus. Greg. I 16) propter pal-
raulas Phoenicias, quibus cratera quoque cum situla Praenestina tota arte
simillima coniungitur: quarum utraque satis arcta aflinitate cum cista ar-
gentea Praenestina (Mon, VIII 26: Schumacher Praen. Ciste 38 sqq.)
conectitur. accedunt fragmenta eburnea Archaeologia 41 tab. 8.

2 cf. uascula animalibus anaglyptis uitreis ornata, quae iniuria uulgo
Phoenicibus tribuuntur (ut Mus. Napol. 49) quaeque et ipsa litteras Aegyp-
tias interdum praebent.

^ quintum, in quo sphinges admodum rudi arte pictaje, non scalptae
sunt, Etruscae originis esse censeo. cf. p. 43.

— 21 —

X S'^ a, Bull. 1878, 130) arctiore affinitate cum ouis coniunctis :
quae opera artis lonicae antiquissimae neque elementis alienis
adraixtae optima exempla esse censeo^. quod si in uasis
nigris scalptis, quae a scypho Vetuloniensi seiungere omnino
non licet, norinuUa deprehendimus ceterorum quae enumera-
tiimus operum uni uel alteri peculiaria, et solum scyphum ex
tota artis illius serie, ex qua uasa nigra scalpta pendent, tempus
tulisse reputes, et talia non uni tantum classi, sed toti arti
lonicae orientali tribuenda esse. atque in tanta exemplarium
aeneorum inopia quam maximi momenti uasa fictilia sunt, quo-
niam ex his illa quasi reficere possumus : id quod cum in uasis
nigris scalptis fecerimus, iam ad alteram classem transeundura
est, satis arcta affinitate cum illis coniunctam.

lY. De uasis nigris et rnbris pictis.

Figuli cum lineas in uasis incisas coloribus explerent,
ad nouam rationem facile deducebantur, ut reiecta scalptura
ornamenta eisdem coloribus in uasis adcurate expolitis pin-
gerent. neque desunt uetustissiraa huius artis exempla, qualia
fragmenta sunt nigra lineis rubris ornata, quae Koerteius Thessa-
lonicae repperit, uel rubra ornaraentis geometricis albis deco-
rata, qualia inter Petrii uasa Thebana exstant^. atque eadera

1 neque Phoenicia neque Etrusca oua esse cum litteris Graecis in
eis incisis tum tota arte comprobatur. lonica sunt et animalia, ceruus
dama, canes aurei (cf. supra p. 9), leones crucis in formam compositi
(cf. supra p. 19), ' grypes auisque grypis capite instructus, qui non Corin-
thius, sed lonicus typus est, et ornamenta, imprimis triangula cancellata,
quae eadem in urceis Aeginetico (Mon. IX 5) et Rhodio (Mus. Brit.
A 34. Duemmler Alhb. VI 268) Milesiis simillimis atque in uasis Mi-
lesiis et protoatticis occurrunt. iniuria uero Smithius (IHS XIV 216) oua
Naucrati facta esse contendit, fragmento nisus ibi eruto (Naukratis I tab.
20, 15), quod myrthi ramum exhibet et longe recentioris artis neque scalptum,
sed erosum. simillimam ouis artem, sed iam minus seueram atque rigi-
dam praebet cista eburnea Clusina (Mon. X 39 a, Schuraacher Praen.
Ciste 52), saec. VI, in. tribuenda: paulo uetustior uidetur cista eburnea
et ipsa Clusina, ab Helbigio (Bull. 1878, 130) descripta, quae inter ani-
malia sphingem ueste indutam et leones crura humana faucibus tenentes
(cf. supra p, 6) exhibet,

2 his subiungendum est uas a Clemenio ex Aegypto Bonnam dela-

— 22 —

ratione ornatas et urnas antiquissimas Italicas tugiiriis similes
(Not, d. Sc. 1882, 290) offendimus, et urnas artis Villanouanae
(Not. d. Sc. 1882, 307 tab. 3) similesque primo qui dicitur
artis Euganeae aeuo tribuendas (Not. d. Sc. 1882 tab. 5, 10):
quae omnes ornamenta in reliquis eiusdem artis exemplis incisa
colore albo picta praebent. apparet haec exempla non communi
e fonte deriuata, sed pluribus simul locis rationem illam inuen-
tam esse. atque idem de uasis nonnullis e terra nigra mixta
factis ualet, quae ornamentis geometricis colore albo pictis
decorata sunt ; qualia cyathus Berol. 1385 uel amphorae duae
sunt Faliscae (Not, d. Sc. 1887, 266), ornamentis partim incisis,
partim colore albo pictis insignitae. quin etiam ne cantharos
quidem illos de quibus supra (p. 5) -egimus, certae nouaeque artis
rationi, sed figuli cuiusdam libidini attribuerim. saec. VII. ex.
demum uasorum classem offendimus, cui haec pingendi ratio
propria atque peculiaris sit : cuius cum optima exempla in sepul-
cro illo antiquissimo Vulcenti (saec. VII. ex.), cui oua quoque
struthiocamelina debemus, reperta sint^ tota series ab illo
Polledrarae nomen accepit : quamquam Etruscam eam non esse
equidem persuasum habeo. uasa uel ex terra nigra expolita
uel ex terra fusca indumento nigro inducta ficta sunt, neque
haec ab illis secernere licet : quod cum tamen Smithius, qui
uitimus de his uasis egit (IHS XIV 207) fecerit, diligentissi-
mae dissertationis fructum perdidit. nos igitur quaecunque noui-
mus exempla coniuncta iam proponamus :

1. hydria in sepulcro Polledrarae reperta: post Micalium
(Mon. in. 4) edidit Smithius (I. c. tab. 6 — 7). forma uetustior est,
ad exemplar e laminis aeneis ductum conformata, corpore uen-
truoso ab humero non distincto. quae forma, quam calpida
Gerhardus argumentis parum certis nisus uocauit, inde a sexto
saeculo exeunte Athenis occurrit, a figulis qui rubris figuris
pingebant primum adhibita^: inter hydrias antiquiores nuUam

tum atque eisdem ornamentis decoratum. de fragmentis uero a Petrio
(IHS XI tab. 14, 8, 9) editis iudicium retineo, quoniam ingentem quam
ille uoluit aetatem eis tribuere dubito,

1 in museo Britannico coniuncta nunc adseruantur : Micali Mon. in. 4 —8.

2 quae exstant calpides figuris nigris ornatae antiquissimis nouae
artis exemplis uetustiores non sunt, qua re et ipsa artem illam ab loni-
bus Athenienses accepisse indicatur.

— 23 —

noui, quae cum nostra comparari possit: nisi quod labrum fascia
cinctum, ansaeque tenues, buUis minores, maior palmula et costa
ornatae, eadem in hydriis Chalciclensibus apparent, ab exempla-
ribus aeneis scilicet deriuata. ornamenta et figurae, quae cum
adcuratissime Smithius descripserit, equidem hoc loco praeter-
mitto, coloribus indumento impositis picta sunt tribus, rubro
alboque sufflauo et caeruleo, qui color ante saec. V. medium in
uasis pictis ceterum non apparet. figurae extremis tantum lineis
rubris pictae sunt, ita ut uiri a feminis camis colore non
distinguantur : dein lineae internae rubrae additae et uestes,
animalium corpora, similia saepe coloribus tecta sunt, quibus
speciose componendis et uariandis figulus operam dedit: in ex-
trerais uestibus limbos plerumque reseruauit neque alterum co-
lorem alteri imposuit: quae omnia huic arti peculiaria sunt.
lineae scalptae, exceptis perpaucis, non apparent.

2. amphora in eodem Polledrarae sepulcro eruta. Micali
Mon, in. 5. forma pitbi simillima est (cf. Naukratis I tab. 16, 2).
collum picturis caret, humerus fasciis plexis cingitur, uenter binis
animalium * fasciarumque plexarum zonis, dein semicirculis eo-
dem centro descriptis et circulis lineis parallelis iunctis. scalp-
tura adhibita non est.

3. amphora Parisina (Louvre E 660, Smith I. c. 221)
prorsus similis, quae et ipsa nauem animalibus interpositam prae-
bet: lineae scalptae nonnullae cernuntur.

4. amphora in sepulcro 'Caeretano una cum uasis Attico-
corinthiis saec. VI. in. reperta (Bull. 1881, 159), formae a
Nicosthene postea excultae; collum squamas, coipus ornamenta
coloribus tribus huius classis propriis picta exhibent. in utraque
ansa panthera leo tauri protome formis impressa ^ et eisdem
coloribus picta sunt.

5. amphora Parisina olim Campanana (Louvre C 617:
Smith l. c. 213), eiusdem formae: ansae trinis pantheris impressis
atque rubro colore pictis ornantur, collum spiris duplis et orna-

1 leones ibices equi cervi sphinges, cuncta dextrors. uersa, eisque
interposita nauis (Torr Anc. Ships tab. 3, 12). animalium corpora uariis
coloribus tecta sunt, nonnnmquam punctis albis impositis.

2 cf. amphoram eiusdem formae Vindob. 203 et supra p. 16.

— 24 —

merito reticulato, humerus flabellis ut uidetur dimidiatis ^, uenter
et pes lineis tortis. coloris caerulei pauca uestigia cernuntur.

6. amphora Parisina (ibid. 618, Smith, 1. c. 213), eiusdem
formae atque originis. color caeruleus non apparet. in utraque
ansa uir nudus currens et uir ad feminam uelatam conuersus
impressi et rubro alboque coloribus picti sunt. coUum et uenter
punctis lineolis angulis acutis cinguntur.

7. amphora Caeretana eiusdem ut uidetur formae, Not.
d. Sc. 1880/1 397 sic descripta: „bucchero policromo con rilievi
d'animali nelle anse".

8. urceus Berolin. 1543, formae Milesiae, Oruieti repertus.
tribus coloribus in uentre septem uiri et tripus picti sunt, hu-
merus angulis rectis cingitur. lineae scalplae non apparent.

9r^aniphora in catalogo auctionis Sothebyano (Londin.
1885) commemorata, Rhodi, a Biliottio ut uidetur," eruta, cuius
in labro coloris rubri uestigia cernuntur.

10 — 15. urcei sex in eodem catalogo enumerati, qui non
diuersi esse uidentur a Londinensibus formae Milesiae, quos a.
1884 Rhodi erutos esse Smithius (1. c. 220) tradit ^.

16. patera formae Corinthiae (lonicae), in sepulcro Polle-
drarae reperta. Micali Mon. in. 5, Smith 1. c. 219, qui adcura-
tissime ornamenta enarrauit^

17 — 22. lecythi sex in catalogo Sothebyano enumeratae,
formae angustissimae atque acuatae (catal. Berol. forma 143),
anulis ornatae impressis atque rubro alboque coloribus inductis.
eandem formam eademque ornamenta exhibent:

23—26. Berol. 1344 (Camiri), 1503—1505 (PoUedrarae,
Tarquiniis, Nolae erutae).

27. Bonnensis, e Graecia ut uidetur aduecta.

28. Mus. Gregor. II 95.

29. 30. Cornetanae duae (Not. d. Sc, 1889, 102).
31. Mannhemiensis.

* „band of vertical arrow-heads formed by punctured dots" Smith.

2 maeandri membra, qualia in hydria exstant, et loti flores atque
calyces commemorat, rubro colore alioque nunc euanido picta.

^ rosa, quae interioris partis medium tenet, ad exemplum eafum
conformata est, quibus in pateris aeneis clauus, quo corpus cum pede con-
iungitur, tectus est.

— 25 -

32. uasa et fragraenta a Boehlaiiio Sami eruta atque in
museum Cassellense delata: inter quae urceum formae Milesiae
et discum exstare loti calycibus ornatos (cf. Naukratis I tab. 5, l)
Loeschckeius certiorem me fecit.

33. fragmenta Lesbi et in Ponti Euxini ofis reperta, nunc
Londini adseruata, in quibus loti calyces se uidisse Loeschckeius
benigne mecum communicauit.

34. uasa et fragmenta Naucrati eruta et summatim de-
scripta (Naukratis I 49. II 48): craterae et bases eis aptae, tri-
podes (?), paterae, disci commemorantur, nonnulla ornamentis
rubris pictis atque etiam anaglyptis ^ decorata. imprimis autem
inscriptionibus memorabilia sunt, quibus nisus Loeschckeius
(AAnz. 1891, 18) haec uasa a Lesbiis, qui cum Samiis et Mi-
lesiis Naucratim coloniam deduxerunt, facta esse demonstrauit.
cum uero totam quam enumerauimus seriem tam arctis uinculis
cohaerere uideamus, ut alterum ab altero diuelli non possit,
Lesbiis haec uasa omnia tribuenda esse censeo. quod si inter
singula satis graues intercedunt discrepantiae, monendum est
antiquissima exempla, quae sola colorem caeruleum exhibent,
saeculo fere toto distare a recentioribus, in quibus pauca tan-
tum ornamenta atque minus adcurate picta, imprimis loti caly-
ces, occurrunt. neque ornamentis anaglyptis Naucratitis prohi-
bemur, quominus uasa illa pulcherrima Vetuloniensia saeculo fere
uetustiora, de quibus supra (p. 8 sqq.) fusius disseruimus, et ipsa
Lesbi facta esse nobis fingamus. atque oinnino quaecunque ua-
sorum seriei propria sunt, cum Lesbia origine optime congru-
unt. inter formas praeter hydriam, urceum, pateram, quae lonica
esse uidimus, amphorae duae imprimis memorandae sunt: qua-
rum altera ex pithi forma lonica orta est^, alteri praeter Nico-
sthenis, quem lonem fuisse Loeschckeius (AZ 1881 35 sqq.)
certissimis argumentis demonstrauit, similis exstat amphora
Berolin. 1855 (Pottier BCH XVIT 432) et ipsa lonica. a Les-
biis igitur hanc formam Etrusci figuli acceperunt.

Figurae extremis tantum lineis pictae, deinde coloribus

1 palmulas, spiras, ornamenta papauerum capitibus similia occurrere
Lo eschckeius mihi dixit.

2 cf. pithos Naucratiticos et jeos qui in cista eburnea Clusina ex-
pressi sunt.

- 26 -

\

tectae, punctis nonnumquam impositis * atque lineis scalptis perraro

adhibitis, lonicam pingendi rationem antiquissimam prae se ferunt,

qualis et uasis Milesiis et sarcophago Ciazomenio (BCH 1895,71)

illustratur. inter ornaraenta praeter rosas circulo inscriptas, quae

in pateris Milesiis quoque nonnuUis medium locum tenent, fiabella

imprimis memoranda sunt, quibus uasa nostra cum scalptis con-

iunguntur^ pantherarum laruae, quae malis auerruncandis in

hydria nostra iuxta ansas dispositae sunt, eaedem in hydria

fortasse Corinthia (Cat. Campana II 43) occurrunt, similes in

hydria Monac. 1039, classis illius Etruscae, de qua Duemm-

lerus (RM 111 159) egit, in uagina Vettersfeldae reperta (Furt-

waengler Goldf. v. V. tab. 3, 1), in laminis eburneis incertae

originis (Smith I. c. 217), denique in urna tugurii simili Floren-

tina (Not. d. Sc. 1884/5, 674) et in frontali Caroliruh. 787

(Schumacher Praen. Ciste 79). — animalia nihil singularis praebent ;

leo alatus et equus lonicae artis proprii, a Corinthia fere alieni

sunt. centauri vero humani capreas tenentes in ornamentis aureis

Carairi erutis (Salzraann tab. 1), arbores humeris irapositas

gerentes in uasis formis cylindratis impressis et nigris et

rubris exstant. ratio homines animalibus iriterponendi cum

cista eburnea Clusina congruit, quae et bigas simillimas^ et

nauem cum amphorarura nostrarura 2. et 3. nauibus comparan-

dam exhibet. cf. etiam urceura Cypriura artis Graecophoeniciae

(Cesnola Cyprus tab. 45) et fibulam Boeotiam (Eph. arch. 1892

tab. 11), in qua et ipsa naui aniraalia addita sunt. — singu-

laris chorus est in hydria nostra brachiis inuicem nexis expressus,

qualis praeter signa antiquissiraa aenea Olyrapiae eruta (01. IV

tab. 16, 2C3. p. 41 — 42) in una quod sciam amphora Corinthia

Londinensi, quae ex lonica arte tota pendet (Mus. Br. B 36,

Passeri Pict. etr. 111 228, Koerte, Festschr. f. Brunn 28*'^)

apparet, cum in ceteris huius aeui operibus^ figurae manibus

* ratio corpora punctis explendi antiquissima est: Tiryns tab. 15. 21.
cf. fragmentum Naucratiticura (Naukratis I tab. 5. 44) et uascula figurata
quae uulgo Corinthla dicuntur, sed tota ex lonica arte pendent.

2 rotae quaternorum radiorum, operibus Mycenaeis Atticis Corin-
thiis propriae, in lonicis raro occurrunt, ut in amphora Milesia Eph. arch.
1892^ tab. 12, in ouo struthiocamelino supra commemorato, in amphora
Monac. 151 (Micali Storia 95).

3 ut patera Idalia Perrot III 673, amphora Clitiae et Ergotimi, la-

- 27 -

tantum iunctis incedant. Thesei dfenique et Minotauri certaraen
quod attinet, cum lamina aurea Corinthia^ (AZ 1884 tab. 8) in
comparationem uocanda est, tum lanx rubra formis pictis im-
pressa (AZ 1884, 107 : cf. infra p. 30), quae sola praeter hydriam
Ariadnen glomum tenentem exhibet.

Vasa nostra quanti momenti sint nemo non uidet. etenim
non modo huius unius saltem classis originem certis argumentis
definire, sed etiam per longum temporis spatium qua ratione
ars Lesbia creuerit atque degenerauerit obseruare licet : quae
initio qutdem (saec. VII. medio et ex.) uariis gaudebat colori-
bus speciose compositis, qui cum fundo uasorum nigro alter-
nantes operum aeneorum quae intestina dicuntur, qualiaque
nostrorum exemplaria fuisse censeo, speciem praebebant. mox
uero, cum facilius colores illos euanescere uiderent, usu eorum
magis magisque represso anaglypta ornamenta, quae et ipsa
antiquitus eis nota esse uidentur, uasis imponere figuli Lesbii
coeperunt : quo factum est, ut exceptis quattuor exemplis uetus-
tissimis nullum exstet uas figuris pictis ornatum. Etruscos
uero figulos speciosam illam artem imitatos esse cum per se
probabjle sit, tum aperte demonstratur uasis rubris pictis
ad quae iam transeamus.

Vidimus uasa nigra Etrusca interdum quidem pictis orna-
mentis decorata esse, neque tamen certam artis rationem inde
effici. rubrorum uero saec. VII. ex. magnam offendimus seriem,
cui omamenta geometrica picta sollemnia sunt : quae uasa ad
exempla Graeca cuprea confecta esse speciose Barnabeius, qui
de his quoque uasis egregie egit (Mon. ant. IV 235), coniecit.
formae certo Graecae sunt, ipsa uasa Etruscae originis. atque
cum eisdem temporibus et uasa rubra formis cylindratis ornata
(„red ware") e Magna Graecia, et Lesbo uasa nigra picta impor-
tarentur, figuli Etrusci haec omnia ea ratione contaminauerunt,
ut ab illis formas, ab his figuras atque ornamenta nonnulla
(additis elementis aliunde acceptis) desumerent, atque colore
albo iam noto usi uasa eificerent rubra figuris picta, quorura

mina aurea Corinthia (AZ 1884 tab. 8), fragm. terrae rubrae Tarentino
Gaz. arch. 1881/2, 183, al.

^ in aliis laminis cum illa olim coniunctis chorus et biga duas
personas ferens expressa sunt, hydriae similia.

— 28 —

parua quidera, sed grauissima series seruata est * : exempla quae
quidem nouerim, propoiiam :

I. pithi eis qui formas cylindratas praebent simillimi, nisi
quod coUo breuissimo, cui operculum ansis coronariis instruc-
tum iraponitur, ansisque tribus duplis in humero dispositis
praediti sunt (catal. Petrop. forraa 247) : exempla coraplura ex
museo Campanano Parisios uel Petropolim delata sunt, orna-
mentis colore albo in argilla rubra expolita pictis: quae nunc
in nonnullis cernuntur indumenta eis qui uasa fracta refecerunt
debentur :

1. Petrop. 14: ex utraque parte loti flos, ds quae in
uasis nigris scalptis exstant similliraus, inter leones duos linguam
proicientes expressus est.

2. 3. Petrop. 16. 156 : zonis binis cinguntur, quarura su-
perior leonibus et piscibus, inferior piscibus^ constat, dextr.
conuersis.

4. Cat. Carapana I 71 : nr. 2. 3 simillimum, nisi quod
ansis, teste Loeschckeib, sphinges uestibus indutae (cf supra
p, 1 9) interpositae sunt.

5 — 7. Petrop. 88, 126, 127 operculis instructa et orna-
mentorum georaetricorura zonis decera, duodecira, undecim
decorata.

8. 9. Cat. Campana I 69, 70: loti florum et palmularura
atque angulorura acutorura zonae.

10, operculura Vindob. 146 Masn. ansis coronariis instruc-
tum et ornamentis geometricis decoratum.

11. altera forraa huic arti peculiaris cratera est ansis
duabus et operculo coronario instructa, uel uno pede (nr. 1
et 6: catal. Petrop. forma 162), uel tribus quattuorue nisa:

1. Petrop. 66 : A, loti flos equis alatis, B. alis carentibus
duobus interpositus : flores rosae cycni supra ansis addita.

2. Mus. Gregor. II 100 : leones octo dextrors. conuersi.

3. Mus. Kircher. : eisdem leonibus ornatum: quod exem-
plum Loeschckeius mihi indicauit.

4. Cat. Campana I 81 : equus gryps aues.

5. Parisinum (Gaz. arch. 1881/2 tab. 28/9): operculum

\

1 unus adhuc haec uasa tetigit Loeschckeius, Boreas u. Oreith. 7 l"!-

2 cf, uasa nigra et picta Etruscorura antiquissima supra p, 4.

— 29 —

birila, non ansis instructum. A. nauiura duarum singulari modd
conformatarum pugna, mari animalibus marinis indicato : B. inter
palmas duas hominem biga dextr. uectum a tergo leo adoritur.
in campo loti calyx et rosa punctis ornata foliorum quattuor
addita sunt.

6. Parisinum (Gaz. arch. 1881/2 tab. 32—34: Rayet-
CoHignon Cdramique p. 37) : praeter ansas manubriis duobus
inter illas dispositis instructum. inter fascias plexas et ornamen-
tum reticulatum ex altera parte Minerua ex louis capite orta
et homines aprum adorti, ex altera leones duo inter se conuersi
picti sunt. praeterea supra ansis ornamentum e flabellis et semi-
circulis compositum exstat, quod idera in urceo nigro scalpto
Neapol. 216 cernitur: imprimis uero inscriptione Etrusca picta
memorabile fit, qua totam seriem re uera Etruscae originis esse
demonstratur.

Figurae ea ratione pictae sunt, ut extremis lineis colore
albo ductis totae eodem colore tegerentur, reseruato lirabo
punctis ornato : quae ratio, quam in rudibus quoque urnis
Narce erutis (p. 6) offendimus, ab aeneis exemplaribus argento
uel auro obductis in uasa fictiUa translata est : atque limbi qui-
dem, quarauis punctis ornati non sint, in hydria quoque Lesbia
apparent : ad Lesbia exeraplaria leonera quoque, qui horainera
biga uectura adgreditur, referendura esse censeo, quoniara Assy-
rius typus est, cura Mineruara e louis capite ortam et apri
uenationera ex Atticis quoque uasis antiquissimis deriuatas esse .
posse non negauerira ^. animalia uero, equi alati, leones hnguam
proicientes, sphinges uestibus indutae, cum uasis nigris scalptis
et illorum exemplaribus aeneis oranino congruunt.

Mixtara igitur artera, qualera Etruscara uetustiorera fuisse
consentaneura est, uasa rubra picta exhibent, eleraentis a
Lesbiis iraprirais et scalptis uasis acceptis. atque cura rubris
quoque forrais ornatis affinitate satis arcta ea conexa esse
exemplis demonstratur, quae utriusque artis elementa conta-
minata praebent :

1 . raagna lanx Parisina ^, forraae ab ea quae inter uasa

* cum pugna nauali cf. Aristonophi crateram, hydriam Etruscam Mus,
Br. B 60 tab. 1 Walters, anaglypta Pisaurensia Mon, ant. V 98.
2 Mus, Napol, 87, 2, Caere eruta.

- 30 -

rubra formis omata iisitatissima est, aliquanto diuersae, cum
umbilico alto circulisque et pediculis quadratis quaternis praedita
sit. in margine superiore et in pedicuiis illis equites exstant
forma impressi non cylindrata, sed quadrata atque antiquissimis
illis de quibus supra egimus (p. 10) simili. inferior autera lancis
pars rosam octo foliorum et bacillorum zonam exhibet colore
albo pictas.

2. lanx similis ut uidetur formae, Tarquiniis eruta (Not.
d. Sc. 1884/5, 633) manubriis duobus pedibusque tribus un-
guium in speciem conformatis instructa. pedibus singulae formae
impressae sunt : a) uiri duo inter se conuersi, quibus animal
quoddam pertica suspensum interpositum est. b et c) centaurus
humanus iaeua hastam, dextra arborem tenens, ex qua animal
(caprea ut uidetur) pendet. corpus equinum albo, humanum
rubro colore picta sunt, addito subligaculo albo, qualia in uasis
scalptis quoque centauri saepius exhibent : flores folia spirae
per campum dispersa sunt.

3. lanx prorsus similis, et ipsa Tarquiniis eruta, a Furt-
waenglero (AZ 1884, 107) descripta. pedum duo eisdem cen-
tauris ornati sunt, tertius Theseo Minotaurum adgresso et
Ariadne glomum, ut in hydria Lesbia, tenente.

Apparet has lances a uasis rubris formis cylindratis
ornatis secernenda atque cum rubris pictis coniungenda esse.
cum uero et centauri et Thesei atque Ariadnae typi cum una hy-
dria Lesbia congruant, has formas Lesbo in Etruriam delatas esse
uix temere statuamus, praesertim cum formas paruulas uasis
nigris impressas eidem insulae tribuendas esse suspicati simus.

Restat ut de uase dicam prorsus singulari, quod in museo
Fainae comitis Oruietani adhuc latuit (nostra tab. II 3):
amphora est mediae magnitudinis, forma cum Lesbiis a pitho
deriuatis (nr. 2 et 3) omnino congruens, arte medium inter illas
et uasa rubra locum tenens. ex argilla badia uasis quae italo-
corinthia dicuntur propria ficta atque bernice uix lucente, fusca,
multis locis adusta atque rubicunda tota tecta est, excepta in-
feriore uentris parte. bemici . deinde omamenta atque figurae
e o d e m colore albo flauescente atque e a d e m prorsus arte,
quam uasa rubra picta exhibent, imposita sunt^ in labro zona

1 quam delineandam curaui figura singularem uasis speciem parum
adcurate praebet, cum picturas albas lineis nigris exprimere coacti simus .

- 31 -

Hneolarum picta est, in collo panthera et leo, ornamonto reti-
culato, quod in ansis quoque exstat, diuisi, in huraero palmula-
rum Phoeniciarum, in uentre animalium zona^ fasciis plexis
cincta et lineolae, deinde in inferiore uentris parte semicir-
culi eodem centro descripti atque bemice in fundo argillae
picti. sequitur fascia bernicis, cui lineolae et puncta imposita
sunt : quae omnia ad exemplar, qualia amphorae illae Lesbiae,
aperte expressa sunt; atque cum arte et colore albo cum rubris
pictis uas Oruietanum omnino congruat, grauissimum est uincu-
lum, quo utraque uasorum classis coniungitur. eo uero uel gra-
uioris momenti fit, quod figulus colorem quoque uasorum Les-
biorum imitatus non uasi rubro expolito uel indumento tecto^,-
sed bernice inducto ornamenta imposuit.

Atque uasi Oruietano subiungendam esse duxi amphora-
rum seriem, quae et forma e pitho deriuata et omamentis non-
nullis cum illo atque cum amphoris Lesbiis congruunt, ea uero ra-
tione ornatae sunt, ut animalium zonae tres uel quattuor ber-
nice in argilla pictae oraamentorum zonis (fasciis plexis et
squamis) diuidantur, quae in bernice scalpta sunt, coloribus
mbro et albo impositis. in imo uentre et in pede bacilla exstant
scalpta sursum conuersa.

Huius classis, quam unus adhuc Loeschckeins (AM XIX
511) commemorauit, praeter exempla Petropolitana (nr. 44, 51,
81) et Parisina (Cat. Campana I 83, 84) Florentinum exstat
optimum; accedit Veiens a Canina (Veio 35) editum, quod a
ceteris secemere minime licet, quamquam in bernicis fasciis,
quibus animalium zonae diuiduntur, ornamenta scalpta non ap-
parent. Veienti uero simillimae sunt amphorae nonnullae magnae,
Romae et Corneti adseruatae, quarum unam Barnabeius (Mon.

1 sphinges duae capitibus humanis admodum informibus, coUis et
alis recuruatis uirgatisque praeditae, equi duo, panthera toto corpore punctis
tecta: cuncta dextr. uersa, id quod huic classi peculiare est, sicut in ua-
sis lonicis a Dueramlero (RM II) conlectis sinistr. animalia conuersa esse
solent.

2 cum uasis rubris coniungenda est amphora Narce eruta (Mon.
ant. IV 267), quattuor ansis instructa, quae colore rubro in indumento
albo pictos (quae ratio uasis ornamentis geometricis decoratis compluribus
illustratur) equum exhibet cui auis insidet, et ceruum supra quo hasta
uolat: at cum qui hastam uibrauerit non appareat, ex alio uase quasi
excerpta haec esse uidemus.

- 32 -

ant. IV 275) edidit *. inter animalia memorandi sunt cerui atque
ibices flores, leones animalium crura faucibus tenentes ^, grypes
formae antiquissimae lonicae, quorum rostra aperta bullis ca-
rent^, equi, pantherae binae singulis capitibus praeditae (ex.
Florentin. *: quae omnia plenis figuris picta sunt, interioribus
lineis non scalptis, sed plerumque reseruatis. corpora fasciis
cincta, armi sedulo indicati sunt (cf. p. 4). accedunt naues in
amphora Parisina (Cat. Carap. I 84) ut in Lesbiis animalibus
interpositae, denique femina alata palmulas tenens et leonibus
duobus alatis sedentibus interposita^.

lonicae igitur originis, quam certioribus finibus circumscri-
bere nequeo, atque cum Lesbiis affinitate quadam coniunctas
has amphoras esse apparet: ab eis autem iam ad ultimos ut
ita dicam catenae anulos deducimur.

y. De nasis antiqaissimis bernice indnctis.

lam Mycenaea uasa primae quae dicitur bernice pingendi
rationis*^ bernice inducta atque ornamentis rubris et albis deco-
rata sunt: quae uasa in sepulcris Mycenaeis quarto et quinto
eifossa, ad exemplaria operis quod intestinum uocatur aperte
confecta sunt, qualia pulcherrima gladii exstant figuris ornati, quos
eisdem sepulcris debemus. neque tamen hanc pingendi rationem
placuisse apparet, quamuis numquam eam prorsus exoleuisse
fragmentis recentioribus Bonnensibus et Mycenaeis et Thorici

1 cf. etiam Canina Veio 34, 7, in qua taurus capite humano et siren
brachiis praedita exstare uidentur.

2 cf. situlas Euganeas, Atlas d. Centralcom. tab. 54 et Sacken
Grabf. v. Hallst. tab. 21.

3 cf. uasa rubra formis ornata, cistam eburneam Clusinam, uasa
lonica a Duemmlero (RM II) conlecta.

* haec forma iam in gemmis insularibus occurrit (Perrot VI tab. 16,
20), haud raro in uasis Corinthiis (Salzmann Camirus 31, Not. d, Sc.
1888, 692, Cat. Campana II 58): cf. Duemmleri amphoras RM II tab. 9,
AV 127, et situlam Euganeam (Montelius Civil. en Ital. I 55).

^ Canino Veio 35: similes et in poculorum fulcris nigris (p. 15)
et In operibus caelatis uetustissimis occurrunt, palmulis additis in orna-
mento pectorali Caeretano (Mus. Greg. I 82/3), ipsae alis carentes, sed
leonibus interdum alatis interpositae in diademate peruetusto Vetuloniensi
(Not. d. Sc. 1893, 504).

6 Myk. Thong. VI 32. 34, Myk. Vas. pag. VII, Tiryns tab. 4, 2G, 27

- 33 -

repertis doniprobetur, donec saec. VI. in. frequentior rursus ad-
hibita est.

Hoc enim aeuo figuli Naucratitae uetustam illam artem
redintegrarunt, ita quidem, ut interiorem uasorum partem uasa
nigra picta Lesbiorum imitati ornamentis rubris et albis bernici
impositis decorarent, exteriorem uero, Milesios secuti, animali-
bus ornarent bernice in indumento albo pictis. mixtae ilHus artis
exempla et per se probabile est in ipsa Naucrati, quo tot tam-
que diuersae gentes confluebant, facta esse, et inscriptionibus
probatur pictis, quibus Veneri Naucratitae talia uasa nonnuUa
dedicantur *. forma huic arti peculiaris poculum est corpore
paruo, labro permagno instructum, quod e paterae forma lonica
quasi excreuisse dixeris. ornamenta parti interiori sollemnia sunt
loti flores et calyces, palmulae, rosae circulis plerumque inscrip-
tae, nonnumquam melis granatis cinctae ". accedit eiusdem
formae poculum Camiri erutum (Louvre A 330. Salzmann 38 =
Mus. Napol. 12), loti floribus et calycibus ornatum : praeterea
Petropoli fragmenta adseruari simillima, rosis, nonnumquam
melis granatis cinctis, ornata Loeschckeius benigne mecum
communicauit : quae in Ponti Euxini oris reperta sunt Mileto
ut uidetur aduecta.

Vasa de quibus egimus et Mycenaea et Milesia atque
Naucratitica coloribus tantum ornata sunt, scalptura carent.
in ipsa uero Naucrati aliam quoque pingendi rationem depre-
hendimus, qua in bernice iam non picea, qualis alterius classis
propria est, sed fusca ornamenta lineis scalptis descripta
et colore rubro cum bernice alternante tecta sunt. atque hanc
quoque rationem interiori uasis parti Naucratitae reseruabant :
paterae sunt globo dimidiato similes, quas in ipsa Naucrati fictas
esse inscriptionibus pictis docemur, et ipsae mixtae artis exem-
pla, cum exterior pars animalium zonas exhibeat et Milesiae et
Corinthiae artis in eisdem uasis coniunctas, interior qua dixi-
mus ratione ornamentorum zonis insignita sit, bacillis sciiicet,
punctorum rosis, loti floribus et calycibus, denique, id quod

^ tamen iam ipsos Milesios talia uasa fabricasse probabile est, qtiippe
qui cum Lesbiis uel antequam ad Naucratim coloniam deducendam illis
se adiungerent, commercio florentissimo conecterentur.

2 Naukratis I tab. 5, 1 — 10, IHS tab. 79: idem omamentum e. g,
itt disco qui Euphorbi dicitur (Salzmann tab. 53) cernitur.

3

- 34 -

SUmmi momenti esse exponemus, palmulis Phoeniciis (Naukratis
II tab. 8). quod uero de poculis ualere uidimus, Naucratitas
rationem illam pingendi non ipsos inuenisse, sed ab alia gente
traditam excoluisse, hoc idem in alteram rationem cadere ua-
sorum serie docemur, quae Rhodi eruta atque tota eadem
arte qua paterarum pars interior ornata sunt. cuius classis haec
noui exempla :

1. amphora Berol. 1648, Camiri reperta, formae iUius Atti-
cae, quae figuras nigras in campis reseruatis pictas exhibet. tota
bernice inducta est, exceptis fasciis quattuor angustissimis reser-
uatis, quibus zonae diiae definiuntur loti florum et palmularum,
quae deorsum conuersa atque inter se non coniuncta sunt :
qualia praeterea in una quod sciam situla Daphnis reperta
(Tanis II tab. 26) apparent.

2. amphora Berolinensis, Sianae Rhodiorum eruta (Alhb.
I 143), eadem prorsus ratioue ornata, sed formae amphoris
Samiis ^ similis.

3 — 5. amphorae tres in catalogo auctionis Sothebyano
(a. 1885) summatim descriptae*, Berolinensibus similes.

6. patera Parisina, Camiri eruta (Louvre A 331, Salz-
mann 33), formae Corinthiae (lonicae) : labrum exterius linea
torta ornatur, humerus zona reseniata, in qua bemice ornamenta
metopis et triglyphis similia picta sunt, uenter palmularum alter-
nantium zona Phoeniciarum similium.

7. patera Parisina (Louvre A 332, Salzmann 34), eiusdem
formae atque originis : interior pars palmuh*s et loti floribus
trinis stellae in speciem compositis ornata est, quae eadem in
patera aenea Niniuitica (Layard II 58 c) cernuntur.

8. patera Berolinensis (Alhb. I 143) eiusdem formae : in
labro exteriore linea torta, in humero fasciae plexae, in uentre
loti florum et calycum zona Milesiis similis et bacilla ex rosa
orta, qua olim, antequam pes adiungeretur, infima pars uentris
ornabatur. interioris partis raedium tenet rosa magna circulo
inscripta (cf. p. 24^, 26) palmulisque, quales in amphoris (nr. 1.
et 2.) exstant, quattuor cincta, quae loti calyce, rosa circulo
inscripta, polypo qui uocatur diuiduntur.

\

1 quae vulgo „Fikellura" uocantur.

2 „purple lotos and shell patterns on brown glaze, incised outlines."

- 35 -

Huic uasorum seriei alia subiungenda est, cuius exempla,
in Etruria cuncta reperta, et uniuersa pingendi ratione et pal-
mulis Phoeniciis, quibus et ipsa ornantur, cuni illis congruunt.
quorum duae imprimis formae occurrunt :

I. urcei utrium similes formae Corinthiae. exempla edi-
derunt Lauius (Griech. Vas. 5) et Genick-Furtwaengler (Kera-
mik 34). totum uas, ex argilla sufflaua atque satis pura fictum,
bernice inductum est, excepta infima uentris parte, quae radiis
pictis ornatur. in collo et in ansarum rotulis punctorum rosae,
in anulo plastico, quo collum cingitur, puncta colore albo picta
sunt. humerus bacillis scalptis ornatur admodum longis, quae lineis
alternis rubris.et albis decorantur, uenter palmularum Phoeni-
ciarum zona scalpta atque eisdem coloribus picta et semicir-
culorum intersectorum zona sursum conuersa^, addita interdum
alia deorsum conuersa : qui circuli nihii sunt nisi rudimenta
ut ita dicam zonae e loti floribus et calycibus compositae^. —
tales urcei haud raro in sepulcris Etruscis saec. VI. in. effo-
diuntur. quattuor Berolini adseruantur (1252 — 1255), quattuor
in museo Monacensi, in Virceburgensi duo (70. 71 UrL), in
Torloniae principis aedibus sex (Gsell Vulci 489), quorum duo
bacilla non scalpta, sed bernice argillae illita exhibent : deni-
que decem Florentiae uidi, quattuor in museo Fainae comitis
Oruietani, quorum duo non singulas palmularuni zonas, sed
ternas bacillis breuibus diuisas praebent, semicirculis omissis.
his autem exceptis ceteri omnes eadem prorsus ratione ornati sunt

II. altera forma satis multis exemplis * illustrata patera
parua est formae Rhodiis illis prorsus similis. interior pars punc-
torum rosis albis ornari solet, exterior palmulis Phoeniciis scalptis,
labrum bacillis rudibus argillae bernice illitis.

Accedit pyxis singularis Berolin. 1158, formae Corinthiae
similis (132 Furtw.), cuius et corpus et operculimi eadem ratione
palmulis Phoeniciis omata sunt : quae cum in sepulcro anti-
quissimo Polledrarae cum uasis geometricis Italicis admodiun

1 centra punctis rubris et albis indicantur.

2 cf. pateram Niniuiticam Layard II 59 A.

8 Berol. 1172 — 1174, sex in Torloniae, singula in Fainae aedibus
et in museo Virceburgensi, tria inFlorentino exstant

— 36 ~

rudibus (Berol. 192—194. 1378) coniuncta fuerit, uel inde uasa
nostra in Etruria facta non esse indicatur.

Praeterea simpliciora quoque exempla occurrunt, quae
palmulis Phoeniciis omissis semicirculorum tantum zonis ornata
sunt : quae cum et argilla atque bernice nigra subuiridi et tota
arte cum illis congruant, secerni ab eis non possunt. praeter
lecythos, alabastra, scyphos, urceos Milesiorum similes *, quae
rariora occurrunt, formae huius seriei propriae sunt urceus utri
similis (e. g. Gsell Vulci 487 t^b. II 2, Berol. 1259 al.) et am-
phora^ formae singularis, cuius collum a corpore distinctum infra
anulo cum humero coniungitur, medium anulo duplo cingitur,
quales hoc loco in amphoris et hydriis Corinthiis recentioribus
exstant ; labrum incuruatum atque ansae latae fasciisque similes
striata sunt, corpus uentruosum paruo pede nititur^. totum uas
ad exemplaria e laminis aeneis ducta confectum esse apparet.
et amphorae et urcei ea ratione ornati sunt, ut toti bernice
inducantur, exceptis humero, in quo bacilla rudia bernice picta
sunt, et infima uentris parte uacua relicta*. corpus duabus
semicirculorum zonis sursum conuersorum cingitur, quae lineis
compluribus albis et rubris diuisae sunt. praeterea ratione non
minus constanti haec simpliciora uasa quam ornatiora i^Ia et
ficta et decorata sunt artemque antiquitus traditam atque a
figulis satis prouectis excultam et formae uenustae atque ad-
curatae et ornamenta diligentissime expressa monstrant : quibus
rebus mihi quidem non Etruscae officinae ea tribuenda • esse
probatur, quoniam Etruscos ineunte saec. VI. tam certam at-
que perfectam artem nondum adeptos esse uasis certo eis
uindicandis confirmatur.

Neque uero figuli illi circulis et palmulis Phoeniciis contenti-
fuerunt: etenim in urceo Berolin. 1255, ceterum reliquis prorsus
simili, zona palmularum interrumpitur uiro nudo barbaque carente,

1 formam u. Gsell Vulci tab. II 1: exemplum Bonnae adseruatur,

2 Florent. Vetr, I 1611. 1612, II 1614 una cum urceis palmulis
ornatis Pesciae Romanae erutae: alia exempla Oruieti Corneti Romae
adseruantur. - .

3 nostra tab. II 4, parum adcurate delineata.

* urcei nonnumquam bacilla quoque in bernice scalpta et infimam
uentris partem radiis ornatam praebent.

- 37 -

qui gladio serpentis bicipitis coUum perfodit^: quae omnia arte
admodum rudi atque puerili lineis scalptis in bernice expressa
sunt. iam inde ad uasorum seriem adhuc satis paruam dedu-
cimur, quae bernice et ipsa inducta iam non omamentis tantum
sed figuris scalptis decorata sunt :

1. 2. urcei duo Florentini inter se compares (Vetr. II
1750. 1751), formae utris sirailis, in Pescia Romana uico una
cum urceis palmulis Phoeniciis ornatis effossi, quibuscum et ar-
gilla et bernice omnino congruunt. descripsit Gsellius (Vulci 489).
rotulae ansarum rotis quaternorum radiorum, coUum punctorum
rosis albis ornantur. humerus bacilla exhibet scalpta atque picta,
corpus animalium zonas duas^ lineis compluribus albis rubris-
que diuisas. infima corporis pars, quae sola bemice inducta non
est, radiis caret. animalia, dextr. omnia conuersa, arte admodum
singulari atque rigida expressa sunt, ad exemplaria aenea scalpta
aperte conformata. extremae lineae scalptae, internae uel scalptae
uel, ut corporum fasciae (cf. supra p. 4), albo colore impositae,
alae recuruatae colore rubro cum bernice altemante, crura ex-
terna omnia rabro, interna albo colore picta sunt, nonnum-
quam limbis reseruatis, ut in uasis Lesbiis factum uidimus.
reliquae corporum partes coloribus carent. atque eadem ratione
colores et in rosis uariati sunt et in palmula Phoenicia, qua et
ipsa arctissime urcei nostri cum illis de quibus iam egimus
coniunguntur.

3. amphora magna Florentina, Visentiae eruta^, formae
classis nostrae propriae, nisi quod anulus duplus in medio collo
bernice inducto lineisque rubris et albis cincto deest. humerus
bacillis rudibus ornatur, quae metoparum in modum aui aquatico

1 nostra tab. II 2: Herculem hydram adgressum figulus exprimere
studuit.

2 nostra tab, 11 5 : ibices, sphinges, gryps formae singularis, alis
bullaque carens, equi pantherae leones alati : accedunt ulula pantherae
caudae insidens, pampini, palmula Phoenicia, rosae circulis inscrip-
tae (cf. hydriam Lesbiam).

^ Not. d. Sc. 1886, 310, nr. 3: in eodera sepulcro uasa reperta
sunt protocorinthia, nigra Etrusca antiquissima, uascula uitro metallico in-
ducta, neque taraen ullum uas pictum Etruscum, quod arte cum nostro
coraparari possit.

— 38 —

et quadrupede bernice illitis magis quam pictis interrumpuntur,
corpus excepta infima parte uacua relicta, bemice inductum
est, in qua animalia tria magna atque admodum longa dextror-
sum uersa cemuntur : in parte antica leo immanis, cuius iuba
alba ad caudam usque procedit, corpus alternis campis album
rubrum nigrum est, pedes alternis rubri et albi: faucibus crura
humana alba tenet. sub altera ansa aquila dextr. uolans ex-
pressa est, in parte postica ceruus magnus pascens, cuius ex-
terna crura alba, intema rubra sunt. animalia omnia arte minus
adcurata expressa sunt, neque tamen ab urceis amphoram
seiungere licet.

4. lecythus Berol. 1187 (nostra tab. II 1) formae protoco-
rinthiae, cuius humerus et imum corpus bacillis ornata sunt
rudibus bernice pictis, uenter fascia bernicis lata, in qua lineis
scalptis panthera expressa est leonera, qui crura humana deuorat,
adgressa et leo faucibus cibum quoddam tenens'.

5. lecythus Mannhemiens. Cg 27, eiusdem formae atque
eadem prorsus ratione oraata, in qua leones duo, quorum alter
linguam proicit, et taunis sinistr. conuersi exstant : crura alter-
nis rubra et nigra sunt.

6. lecythus Dorpati adseruata, ceteris duabus prorsus similis,
de qua Loeschckeius certiorem me fecit.

Lecythi quamuis animalia exhibeant ab urceorum et am-
phorae animalibus satis diuersa, taihen haec cum illis coniunxi,
quoniam figulos illos, qui tam adcurate uasa fingere atque orna-
mentis decorare scirent, figuras certa arte exprimere nondum
didicisse cum ipsis animalibus, tum „Hercule" illo urcei Bero-
linensis comprobatur ^. accedit quod typo prae ceteris graui

1 crura alternis rubra et nigra esse solent : armi spira indicati, iubae
non prorsus ad caudam protensae, in campo ornamenta triangula addita
sunt. color albus deest.

2 monstra simillima arte conformata, sed bernice in argilla picta,
lineis scalptis plurimis additis, alabastra exhibent nonnulla, uelut Florent.
Vetr. III 1735 (sphinges), 1736 (siren), 1742 (panthera alata), Monac. 952
(= Micali Storia 74,5: ibex alatus), Monac. numero carens (auis grypis
capite praeditus): denique subiungendi sunt urcei duo eiusdem formae, sed
arte longe rudiore iicti, animalium zonis singulis in bernice scalptis, binis
bernice in argilla pictis, coloribus non adhibitis, cincti : Parisin. (Cab. d.
M^d. Milliet-Giraudon 17) et Monac. 963: quos non eidem atque nostra
uasa officinae tribuendos esse censeo.

— 39 —

leonis crura humana deuorantis lecythus Beroh'nensis cum amphora
Florentina conectitur : neque igitur inter se neque a uasis pal-
mulis Phoeniciis et semicirculis decoratis illa secernenda esse
censeo.

Ad originem uero totius classis inuestigandam a palmulis
Phoeniciis, peculiari eius omamento, procedendum est, quod
iure ut uidetur Phoenicibus, quibus tot opera temere tribui
solent, uindicatur : antiquissima sane uestigia eius in Aegypto
occurrunt, ut in armilla aurea Thebana (Prisse d'Av. II 91, 14)
uel arca lignea picta (Ohn. Richter Kypros tab. 89), quae XVIII.
uel XIX. dynastiis tribuenda sunt : cum uero temporibus illis
Aegyptios a Syris plura didicisse constet^, cumque in monu-
mentis illis nondum certa atque definita ornaraenti forma, sed
flores tantura spiraeque similera in modum composita cernan-
tur, inde ad originera eius indagandara nihil certi lucraraur.
propria uero palraulae Phoeniciae forraa patera exhibetur aenea
(saec. IX.) Phoenicia (uel Syria) Niniue eruta (Layard II 62) :
cui subiungendi sunt cippi sepulcrales, qui quin Phoenicii sint
dubitari nequit (Mus. Napol. 18), praeterea raonuraenta in Sar-
dinia ^ atque iraprimis in Cypro ^ reperta. singulae palmulae
uel zonae earura in uno quod sciam opere caelato in Graecia
reperto (lamina argentea Olympiae efFossa OI. IV tab. 37, 693)
occurrunt, frequentissiraae in exeraplis antiquissirais in Etruria
erutis, quae quarauis Phoenicibus abiudicanda sint, tamen plura

1 atque exemplar quoque Syrium, qualia Aegyptiis praesto fuisse
nobis fingamus, exhibetur lamina aenea Parisina (Mus. Napol. 21, 4),
quam saec, XII. Furtwaenglerus (Roschers Lex. I 1750) tribuit : ia qua
palmulae Phoeniciae ut ita dicam primordia apparent.

2 ut anulus aureus BuU. arch. Sardo 1858, 74, armilla Tharri eruta
(Perrot III 885), scarabaeus (ibid. 237).

3 et singul.ie palmulae occurrunt, ut columnarum capitula, in quibus
palmulis loti flores addi solent (Mus. Napol, 33, Ohn, Richter Kypros
tab. 58, 59), ornamenla aurea (Perrot III 835) et argentea (Ohn, Richter
Kypros tab. 113, 7), et plures palmulae altera alteri arboris in speciem
impositae, quales persaepe cum in anaglyptis (ut in sarcophago Amathu-
siaco Perrot III 608/9, in statuae fragmento Ohn, Richter tab. 91, in cippo
sepulcrali Perrot III 131 cf. 133, al,) atque gemmis (Cesnola-Stem Cypern
tab. 79, la) apparent, tum soUemnes pateris illis sunt argenteis (ut Mus,
Napol. 10) uulgo Phoenicibus tributis atque fortasse in Cypro uel Creta
factis (cf, cingulum argenteum Alhb. II tab, 8).

— 40 — \^

illis debent^: accedunt uasa rubra formis ornata (Berol. 1644,
1645) nigraque scalpta et ex terra mixta (Mon. ant. IV tab. 4)
et ex subtili ficta^. — in uasis pictis raro palmulas Phoeni-
cias deprehendimus, singulas in hydria protoattica (Alhb. II
tab. 4), in zonam coniunctas in amphora Berolinensi eiusdem
artis (ibid, tab. 5), arboris in speciem compositas in scypho
Argiuo (AZ 1859 tab. 125), similes, sed non omniho congruentes
in uasis Cypriis Graecophoeniciis (Ohn. Richter Kypros tab.
61, 74, Cesnola Cyprus 55). denique palmularum zonas in
patera Naucratitica (Naukr. II tab. 8) offendimus, paulum uaria-
tas (quae forma cum palmulis circulo inscriptis arcae Vetulo-
niensis et cistae Praenestinae comparanda est) in patera Rhodia
supra commemorata, quarum utraque eadem atque uasa nostra
ratione ornata est. accedunt uascula figurata, capita galeata
Tarquiniis (Berol. 1304) et Vetuloniae (Not. d. Sc. 1894, 347)
eruta, et crus humanum atque malum granatum, quae Sami
effossa in museum Cassellense Boehlauius detulit : quae omnia
palmulas in bernice scalptas exhibent ^

lam ad originem uasorum nostrorum definiendam duo
argumenta nacti sumus, alterum uasorum classes quae bernice
inducta atque lineis scalptis ornata sunt omnes arctiore uinculo
inter se conexas esse, quoniain omnium palmulae Phoeniciae
propriae sint, alterum uasa illa ad locum quendam referenda
esse commercio atque familiaritate cum Phoenicibus coniunctum.
accedit quod ornamenti illius paterae Parisinae (p. 34), loti floribus
et palmulis stellae in formam compositi, simillimum in patera
aenea Niniuitica Phoeniciae ut uidetur originis occurrit.

Vasa igitur Rhodi reperta hac in insula facta esse quo-
minus statuamus nihil obstat, quoniam Phoenices inde ab anti-
quissimis temporibus Rhodiorum commercio fructos esse et pei:

^ scyphus Vetuloniensis, de quo supra dictum est, ornamentum au-
reum ibidem erutum (Not. d. Sc. 1893, 504), cista (Mon. VIII 26) situla-
que Praenestinae (Archaeologia 41 tab. 6), craterae fulcrum (Mus. Greg.
I 11 cf, supra p. 19), omamentum pectorale Caeretanum (Mus. Greg. 182/3),
pyxis eburnea (Mus. Greg. II 106) al.

2 Micali Mon. in. 27, 5: arboris in speciem compositas pahnulas
exhibet poculi fulcrum a Bissingio Bonnam delatum.

3 mitto opera Etrusca, ut amphoram Oruietanam cum uasis rubris
coniungendam (tab. II 3) uel picturas Veientes.

^ _ 41 _ .

se consentaneum est et monumentis ibi repertis probatur*. neque
mirum est Naucrati, qua in colonia Rhodii plurimi habitabant,
similem artem excultam esse^.

. Vltimam uero quam enumerauimus uasorum seriem, cui
palmulae Phoeniciae prae ceteris peculiares sunt, in ipsa Rhodo
factam non esse censeo, cum neque arte prorsus cum illis con-
gruant, neque formis, quae Corinthiis similiores sunt ; quod si
in Rhodiorum colonia in Siciliam deducta, quales Gela et Agri-
gentum erant, uasa illa facta esse statuerimus, facillime iam om-
nia explicentur.

Sed antequam hanc quaestionem absoluamus, de animali-
bus quoque in uasis nostris expressis agendum est. atque
Gorinthiis quidem omnino absimilia illa esse uix opus est monere,
neque quemquam fugisse opinor, cum arte nostra, quae monstris
alatis imprimis gaudet, unam prae ceteris coniungendam esse,
opera dico lonica aenea supra (p. 19/20) commemorata, quae et
ipsa animalibus fere omnibus alas praebent: quin etiam grypem
alis carentem, qualis praeter urceum Florentinum in uno quod
sciam uase lonico occurrit ^, in armilla aurea (Mon. Ann. 1854,
112) expressum uidemus, quam craterae Gaeretanae (Mus. Greg. I
11. 16) subiungendam esse censeo. ex operibus lonicis autem
aeneis, quale scyphus Vetuloniensis est, uasa nigra subtilia pen-
dere uidimus. atque in his uasis cum equos alatos palmulas-
/ que Phoenicias ofFendimus, tum felici casu exemplum seniatum

est uasis bernice inductis admodum simile, pateram dico Narce
erutam (Mon. ant. IV 330: cf. supra p. 12), in qua et equus
eadem arte scalptus est et leo crura humana faucibus tenens,
qui omnibus fere lineis cum leone amphorae Florentinae con-
gruit, necnon ulula hic palmae, in urceo Florentino pantherae
caudae insidens.

Apparet igitur haec uasa eodem loco facta esse. at quae-

* certis argumentis haec uasa Rhodi facta esse comprobare nequeo.
fieri potuit ut iam Lesbi uasa nigra picta bernice inductis exciperentur:
neque uero de hac re quicquam statuere licet, quoniam tam ieiunam ua-
sorum messem insula illa adhuc praebuit: cf. Koldewey Lesbos 38. 40.

2 uascula figurata fortasse et ipsa Rhodiis tribuenda sunt, quamquam
de hac re pro certo iudicare non iam licet.

3 classis a Duemmlero (RM II) constitutae nr. 10, AV 127. cf. ana-
glyptum antiquissimum Vetuloniense, Not. d. Sc. 1893, 154.

— 42 -

siuerit quis^ cur non ex ipsa Etruria utraque originem duxisse
statuamus, praesertim cum leones homines deuorantes simillimi
et in oUa antiquissima Veiente certo Etrusca exstent, et in arte
Euganea, quam Etruscis quoque notam fuisse constat, frequentes
occurrant. non nego speciosa haec argumenta primo obtutu ui-
deri. etenim in operibus illis Euganeis, quae imprimis Ateste,
sed aliis quoque Italiae septentrionalis locis facta esse puto ^,
monstra occurrunt nostris simillima, imprimis leones et panthe-
rae alata, hominum uel animalium crura faucibus saepe tenentes^,
praeterea grypes alati quidem, sed ceterum nostris similes, equi
interdum alati, cerui et capreae plantas ore tenentes, cen-
tauri alati^. sed quamuis ad exerapla uetustissima lonica artem
Euganeam redire appareat, ipsa tamen quae seruata sunt opera
caelata, quamquam uulgo eis aetatera nirais recentem tribui
puto, saec. VI. medio antiquiora certo non sunt. uasa autem
scalpta et nigra et bernice inducta, primis saec. VI. annis facta
esse constat, qua re exemplaria, e quibus pendent (quale scy-
phus Vetuloniensis est) saec. VII. recentiora non fuisse demon-
stratur*. atque argumentis nostris hoc accedit, quod in orna-
mento pectorali Caeretano, situlis Euganeis quinquaginta fere
annis uetustiore, leones expressi sunt plantas faucibus tenentes:
qui typus aperte e leone hominem ceruoque plantam deuorante
contaminatus est. apparet eiusmodi errores non nisi in arte iam
diu florente et paene senescente accidere posse. quae cum ita
sint, duos iam quasi riuos uidemus ex uetustissimo fonte lonico
elementis Asiaticis admixto deriuatos: quorum alter per maris

1 exemplorum magnam copiam congessit Prosdocimius (Not. d. Sc.
1882/3, 10 sqq.), qui adcuratissime de uniuersa arte egit. cf. Zannoni
Scavi della Certosa 35, Gaz. arch. 1888 tab. 12, Atlas d. Centralcoraiss.
tab. 53/4, Montelius Civilis. en Italie tab. 55 sqq.

2 sella quoque in situla Bononiensi expressa leonura protomis dua-
bus ornatur, quorum alter hominem, alter capreara ut uidetur deuorat.

3 huius typi antiquissimum exeraplum exstat Atticum AM XVIII 113;
accedunt lonica, fragmentum Rhodi erutum ingentis uetustatis (Salzmann
39), uasa nigra formis cylindratis ornata, ut Annali 1877 UV, situlae
Euganeae (Gaz. arch. 1888 tab. 12: alia forma Not. d. Sc. 1884/5 173
tab. 1). cf. Micali Storia 46, 17. 18.

* casu factura est, ut huius artis unum tantum exstet exemplum, in
quo leo hominem deuorans expressus est, cista Clusina de qua supra
(p. .21) egimus.

- 43 —

Hadriatici oras iam inde ab octauo saeculo coloniis lonicis
florentes ad Euganeos defluxit, qui artem illam uetustissimam
diu inrautatam seruarunt: alterius uero riui, ab illo omnino di-
stincti, quasi guttas esse censeo et opera illa aenea caelata
atque scalpta,- et quae ex illis pendent uasa nigra subtilia et
uasa bemice inducta, quorum utraque eodem loco originem
duxisse persuasum habeo.

Vasa bernice inducta non sine probabilitate Siciliae tribui
posse uidimus. uasa nigra uero quod attinet, si non scyphos
tantum atque lecythos formas protocorinthias exhibere reputaueris,
sed urceos exstare^, quorum forma, arti Siculae ex protoco-
rinthia pendenti peculiaris, in ipsa arte protocorinthia non
occurrat, praeterea cantharos ex terra nigra fictos eiusdem
prorsus fdhnae, quam scalpti exhibent, in Sicilia frequentes
reperiri, facile concedes, haec quoque uasa non sine magna
specie ueritatis Siciliae uindicari : qua re omnes difficultates
tollantur. quod si quis artificibus lonicis in Etruriae oppidis,
Caere uel Tarquiniis, habitantibus * haec uasa deberi coniecerit,
peregrinos illos paucis abhinc annis in Etruria degentes tam
singularem atque perfectam artem adeptos esse non putauerim,
qualem in coloniis Siculis iam dudum florentibus excultam esse
nemo mirabitur.

1 exemplum certo non Etruscae originis supra (p. 14) enumerauimus.

2 artifices Graecos in Etruriam ineunte s. VI. migrasse cum per se
probabile sit, tum confirmatur operibus nonnullis cum uasis quoque
nostris affinitate quadam coniunctis, quae aduenae lonico quam Etrusco
lonicos imitato tribuere malim: qualia sepulcrorum portae sunt Tarqui-
nienses (Micali Storia 67, 7, Semper Stil I 435: cf. Not. d. Sc. 1880/1,
476 atque imprimis Milanium Not. d. Sc. 1892, 472) ad exemplaria cae-
lata aperte conformatae, monstrisque alatis insignes (accedit panthera
alata crus humanum deuorans in cippo Tarquiniensi nunc Florentino eadera
arte sculpta), atque imprimis picturae Veientes (Canina Veio 31 : cf. Caere-
tanas Bull. 1834, 97 et Clusinas Bull. 1875, 225 necnon ouum struthio-
camelinum pictum supra p. 20), quae coloribus in corporibus cruribus-
que alternantibus et palmulis Phoeniciis cum uasis nostris congruunt.
denique uasa quoque exstant italocorinthiis quae dicuntur ceterum prorsus
similia, sed monstris imprimis alatis rudi arte pictis ornata, quae ad
exemplaria classis nostrae ab Etruscis facta esse puto (Monac. 944. 960.
962. 963. 965. 1218. Virceb. 73. 75. Florent. Oruiet. Bonn.) : qua re uel
sola ipsam illam classem non ex Etruria oriundam esse indicatur.

Notis hisce usus sum:

Mon.

Ann.

BuU.

AM

RM

Alhb.

AAnz.

AD

AZ

BCH

IHS

Not. d. Sc.

Mon, ant.

Perrot

AV

Mus. Napol.

jj

j>

)»

>»

: Monumenti del!' Instituto archeologico
Annali
: Bulletino

Athenische Mitteilungen
Romische ,,

Archaeologisches Jahrbuch
Archaeologischer Anzeiger
Antike Denkmaler
: Archaeologische Zeitung
Bulletin de correspondance hellenique
Journal of Hellenic Studies
Notizie degli Scavi
Monumenti antichi dei Lincei
Perrot-Chipiez Histoire de l'Art dans TAntiquite
Gerhard Auserlesene Vasenbilder
Longp6rier Musee Napoleon III.

Vita.

Natus sum Georgius Karo Venetiis anno h. s. LXXII a. d.
III. Id. lan. patre Mauritio, quem acerbo fato mihi ereptum
lugeo, matre Helena e gente Kuh. fidem profiteor euangeHcam.
usque ad aetatis annum decimum quartum Florentiae, quam
in urbem parentes se contulerant, domi elementis doctrinae
imbutus sum, moderantibus studia cum aliis uiris doctis, tum
Phihppo Kautzmann praeceptore egregio amico fidissimo, qui
plurimis beneficiis me obstrinxit. anno h. s. LXXXVI in gym-
nasium Friburgense receptus sum, auspiciis P. Benderi florens,
cui gratum semper animum seruabo. maturitatis testimonium
adeptus autumno a. h. s. LXXXX Monachium me contuli, ut
studiis incumberem philologis. docuerunt me u, cl, Brunn f,
Christ, Geiger, Golther, RSchoellf, Traube, Woelfflin, seminarii
philologi per quater sex menses fui sodalis. praeterea ut in-
teressem exercitationibus archaeologis Brunn, epigraphicis Schoell,
philologis Traube benigne mihi concesserunt. quibus uiris om-
nibus, imprimis uero Traubeo et Woelfflino quantum debeam
numquam obliuiscar. autumno a. h. s. LXXXXII Bonnam mi-
graui, ubi per septies sex menses philologiae et archaeologiae
operam dedi. docuerunt me u. cl. Brinkmann, Buecheler, Clemen,
Elter, Gothein, Justi, Loeschcke, Nissen, Solmsen, Vsener,
Wiedemann. insigni Buecheleri Elteri Vseneri beneficio in se-
minarium philologum receptus sum, cuius per quater sex menses
sodalis fui. in seminarium historicum Nissen, in exercitationes
philologas et epigraphicas Buecheler, archaeologas Loeschcke,
philosophicas Elter, historicas Justi et Clemen, philologas Brink-
mann qua sunt liberalitate me admiserunt. qui uiri omnes,
imprimis uero Loeschckeius atque Vsenerus, quanta in me bene-
uolentia fuerint quantumque studiis meis semper fauerint uerbis
exprimere nequeo, uita me oblitum non esse probabo.

Sententiae controuersiae.

I. Platon. Euthyd. p. 273 A propono : kqi aWoi a^a au
TToXXoi, jua0TiTai ejuoi boKeiv : jaaOriTai a^a au (aO
om. T) TToXXoi BT.

II. Dionys. Sinop. II 457 K scribendus est us. 2 :
YudXai biKOTuXoi, TpiKOTuXoi, beivoq M^TCt? (T^vai libri
Athenaei XI 467 d : KOTuXai Meineke : KUjupai coni. Kock).

III. quae Athenaeus XI 496 e enumerat peoVTa nihil sunt
nisi puTOt : utrumque nomen ab usu uasis deriuatum est.

IV. Athen. XI 502 b : paXavujTf) (pidXri, f\<; tuj 7tu9jue'vi xpw<^o^

UTreKeiVTO dcTTpdTaXoi. errauit Athenaeus, quoniam q)idXai

PaXavuJTai paterae sunt glandibus anaglyptis ornatae (cf.

Ohn. Richter Kypros tab. 198, 3).
V. Asclepiades Myrleanus libro Trepi Tr[<; NecTTOpibo^ scripto

non de Nestoris tantum poculo, sed uniuerse de uasis

Homericis egit.
VI. Victorias aureas, quae in Hecatorapedo adseruabantur,

bello Peloponnesiaco fusas (Philoch. FHG I 403) saec.

IV. summa cura refectas esse censeo (CIA IV p. 77,

331 e. BCH XII 289).
VII. Tituli Bonnensis 3114 (BJ. 78, 136) extremus uersus sic

legendus est : in f(ronte) p(edes) XIIX. in r(e c e s s u) p(edes)

XIIX, formula Galliae Cisalpinae, unde cui titulum seruus

posuit M. Petronius Flosclus oriundus fuit, propria. cf. CIL

V 3500. 3562. 3863.
VIII, In Herculis scuto Hesiodeo Eris expressa omnino non

erat. cf. Studniczka Serta Hartel. p. 65 — 6.
IX. Amphorae quae afFectatae uocantur (Gsell Vulci 502.

Furtwaengler Muench. Fuehrer 25) non Atticae, sed loni-

cae originis sunt.

co

"<*

m|jn|jt-

1 (!^^^)P^^'''>^^ -^

h

^

d

!

!

i

H!

1

1"

■^P*^~j^

S^^^n) B rA

w^^

^

^

-

^

<M

lO

\

Vl>1

Xh^^.^

.?*.

i-

.%.

'^^/

:-<S-

.J5-. ^

:^

"^"